Στις σχέσεις μας πολλές φορές έχουμε την τάση να αποφεύγουμε τις συγκρούσεις.
Γιατί μπορεί να συμβαίνει αυτό;
- Ίσως μεγαλώσαμε σε ένα σπίτι που οι γονείς μας, λόγω δικών τους βιωμάτων, δεν επιθυμούσαν να συγκρουστούν, γιατί δεν άντεχαν την έκφραση συναισθημάτων που κάτι τέτοιο θα πυροδοτούσε. Έτσι τα προβλήματα θάβονταν κάτω από το χαλί για να μην είναι ορατά… σε μια τέτοια περίπτωση πιστεύουμε ότι αν κάτι είναι έξω από το οπτικό μας πεδίο μπορούμε να προσποιηθούμε ότι δεν υπάρχει κι έτσι να αποφύγουμε να αποδεχτούμε ότι υπάρχει κάποιου είδους κρίση και πρέπει να βρούμε τρόπους αντιμετώπισής της.
- Ίσως υποχωρούμε χωρίς να θέλουμε, γιατί δεν μπορούμε να πούμε όχι. Δεν λέμε όχι γιατί μπορεί να έχουμε την πεποίθηση ότι τότε οι άλλοι δεν θα μας αποδέχονται και δεν θα μας αγαπούν. Ίσως όταν ήμαστε παιδιά πήραμε ένα τέτοιο μήνυμα από τους γονείς μας και υιοθετήσαμε τον ρόλο του καλού παιδιού για να εξασφαλίσουμε την αγάπη τους. Ίσως ακούγαμε συχνά φράσεις όπως: ”Τα καλά παιδιά δεν φωνάζουν…”, ”Aυτή η συμπεριφορά σου είναι απαράδεκτη. Δεν σε αντέχω!”, ” Το να θυμώνεις σημαίνει ότι δεν έχεις μάθει καλούς τρόπους..” ή ”Πήγαινε τιμωρία στο δωμάτιό σου! Δεν επιτρέπεται να φωνάζεις.”
- Ίσως έχουμε μάθει ότι υπάρχουν μόνο δυο τρόποι επικοινωνίας: ο υποχωρητικός και ο επιθετικός, οπότε υποχωρώ για να μην επιτεθώ, να μην προκαλέσω καυγά. Μπορεί να φοβάμαι ότι αν μιλήσω, αν διεκδικήσω, θα γίνω αντιπαθής, περίεργος, θα χαλάσω την καλή μου εικόνα απέναντι στους άλλους. Πόσο όμως μπορώ να αντέξω να καταπιέζω τα συναισθήματα μου; Τι θα συμβεί αν έχω φτιάξει μέσα μου έναν κουβά δυσαρέσκειας και συσσωρεύω το θυμό, την πίκρα κάθε φορά που σωπαίνω, κάθε φορά που δεν βάζω τα όριά μου, κάθε φορά που δεν διεκδικώ τις ανάγκες μου; Είναι θέμα χρόνου σε μια τέτοια περίπτωση να κάνω το μπαμ, να εκραγώ.
Ας δούμε τις συγκρούσεις μέσα από μια άλλη, πιο λειτουργική οπτική:
- Οι συγκρούσεις δεν σημαίνουν απαραίτητα κακή σχέση. Μπορεί να υποδηλώνουν οικειότητα, ότι δηλαδή η σχέση επιτρέπει την έκφραση θετικών και αρνητικών συναισθημάτων και διαφορετικών απόψεων.
- Μπορεί να λειτουργήσουν ως ευκαιρίες για να θιγούν σημαντικά ζητήματα, που είναι καλύτερα να βγαίνουν στην επιφάνεια προς συζήτηση παρά να συγκαλύπτονται. Μπορεί να λειτουργήσουν σε μεγαλύτερου βαθμού κατανόηση, σε αμοιβαίο σεβασμό και στην εξεύρεση νέων οπτικών πάνω στα ζητήματα που προκύπτουν. Όταν αποφεύγουμε να συζητήσουμε τι νιώθουμε με τα αγαπημένα μας πρόσωπα, συσσωρεύουμε αρνητικά συναισθήματα που διαβρώνουν τη σχέση και την εγγύτητα μας.
- Η ταύτιση απόψεων δεν μπορεί να είναι μια μόνιμη κατάσταση σε μια υγιή και ώριμη σχέση ανθρώπων. Δεν μπορεί δυο άνθρωποι να έχουν τις ίδιες ακριβώς ανάγκες και επιθυμίες σε μια δεδομένη στιγμή ή τις ίδιες απόψεις σε όλα τα θέματα. Δεχόμαστε ότι ο σύντροφος, ο φίλος ή το παιδί μας είναι διαφορετικοί άνθρωποι από εμάς. Μέσα από τη σύγκρουση προκύπτει η σύνθεση και στη συνέχεια η βελτίωση και η εξέλιξη, άρα είναι βασικό κομμάτι στη διαδικασία ωρίμανσης των ανθρώπων και των σχέσεων τους
- Η σύγκρουση αποτελεί μια εξελικτική διαδικασία, αρκεί να είναι σε πλαίσια, π.χ. αποφεύγουμε τις πολύ συχνές συγκρούσεις για θέματα που δεν είναι σημαντικά. Δεν θα θέλαμε σε καμία περίπτωση να μετατρέψουμε το σπίτι μας σε μόνιμο πεδίο μάχης.
Πώς να διαχειριστούμε όμως αποτελεσματικά τις συγκρούσεις;
- Δεν υπάρχει μαγική συνταγή. Υπάρχουν πάντα εμπόδια στην καλή επικοινωνία και δε χρειάζεται να φοβόμαστε να συγκρουστούμε, αρκεί να ξέρουμε γιατί γίνεται και πώς να τη διαχειριστούμε.
- Προσπαθούμε όταν θέλουμε να μιλήσουμε για κάτι σημαντικό, να δημιουργούμε ατμόσφαιρα ήρεμης συνδιαλλαγής, ώστε οι καταστάσεις να μη φτάνουν σε ακραία επίπεδα θυμού και επιθετικότητας. Αν εκείνη τη στιγμή νιώθω εγώ ή/και ο άλλος μεγάλο θυμό καλό είναι να πάρουμε τον χρόνο μας, να απομακρυνθούμε για λίγο, να πάρουμε μερικές βαθιές και αργές αναπνοές και να μιλήσουμε αργότερα.
- Είναι απαραίτητο να υπάρχει διάθεση για διαπραγμάτευση, για αλληλοκατανόηση και αλληλοσεβασμό. Δεν χρειάζεται να βγει στο τέλος κάποιος νικητής και κάποιος ηττημένος. Προσπαθούμε να καταλάβουμε ο ένας τον άλλο, ώστε να καταλήξουμε σε κάτι που θα ικανοποιήσει και τους δυο.
- Εφαρμόζουμε ενεργητική ακρόαση, δίνοντας την απόλυτη προσοχή μας στον άλλο και ιδιαίτερα στα συναισθήματά του. Δεν μένουμε στην επιφάνεια και στις συμπεριφορές, αλλά προσπαθούμε να καταλάβουμε τα βαθύτερα κίνητρα πίσω από αυτές. Φυσικά το ίδιο ακριβώς διεκδικούμε και για τον εαυτό μας.
- Υιοθετούμε τον διεκδικητικό τρόπο επικοινωνίας, που είναι ο πιο λειτουργικός (δεν υπάρχει μόνο ο επιθετικός ή ο υποχωρητικός όπως ίσως νομίζουμε). Αυτό σημαίνει ότι διεκδικώ, εκφράζομαι χωρίς να προσβάλλω ή να θίγω και χρησιμοποιώ τη γλώσσα α΄προσώπου (Νιώθω… Έχω ανάγκη… Χρειάζομαι…) και δεν κάνω ερμηνείες της συμπεριφοράς του άλλου (Δεν ενδιαφέρεσαι για μένα… Ποτέ δεν με υπολογίζεις… Πάντα με προσβάλλεις…) που θα τις θεωρήσει σαν επίθεση και ή θα αποσυρθεί ή θα αντεπιτεθεί.
- Προσέχουμε τους μη λεκτικούς τρόπους επικοινωνίας. Η αποφυγή του βλέμματος, το επικριτικό ή απορριπτικό βλέμμα, το δέσιμο των χεριών μπροστά, το ρυθμικό χτύπημα των ποδιών στο πάτωμα, είναι εμπρηστικές συμπεριφορές και κλιμακώνουν τη σύγκρουση.
Η οικογένεια αποτελεί το πρωταρχικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μαθαίνουμε και εξασκούμε αποτελεσματικά τις ικανότητες επίλυσης των συγκρούσεων.
Ας ενθαρρύνουμε λοιπόν το παιδί μας να μιλήσει γι’ αυτό που βιώνει. Η ανοιχτή επικοινωνία, το κλίμα αποδοχής και σεβασμού χρειάζεται να καλλιεργείται συνεχώς. Είναι πολύ σημαντικό σαν γονείς να διδάσκουμε αξίες μέσα από το ζωντανό μας παράδειγμα και να αποτελούμε υγιή πρότυπα προς μίμηση.
Μιλάμε κι εμείς καθαρά και αποκαλύπτουμε στο παιδί μας πώς νιώθουμε π.χ. ”Μου είναι πραγματικό δύσκολο να σε ακούσω όταν φωνάζεις” ή ” Όταν μου φωνάζεις αισθάνομαι ότι δεν μπορώ να σε βοηθήσω”.
Γι’ αυτό χρειάζεται να αντέχουμε και να χειριζόμαστε αποτελεσματικά την επιθετικότητα του παιδιού μας στην προσπάθεια του να αυτονομηθεί. Προσπαθήστε να μην ανταποκριθείτε στην πρόκληση και φωνάξετε εσείς περισσότερο για να ισχυροποιήσετε τη δύναμη σας. Έτσι του δείχνετε ότι πέφτετε στο δικό του επίπεδο κι αυτό το ενθαρρύνει να φωνάξει περισσότερο, κάτι που θα σας οδηγήσει να χάσετε τον έλεγχο.
Αυτό όμως που βαθύτερα έχει ανάγκη το παιδί σας είναι να νιώσει ότι εσείς, σαν ώριμος ενήλικας, αντέχετε την έκρηξη του και γίνεστε το μοντέλο συμπεριφοράς που οδηγεί στην αποτελεσματική διαχείριση της σύγκρουσης μέσα στη σχέση. Έτσι, η οικογένεια γίνεται το πλαίσιο στο οποίο τα μέλη της μαθαίνουν την τέχνη της αποτελεσματικής επικοινωνίας και απολαμβάνουν ένα βαθύ και ουσιαστικό δεσμό, που ταυτόχρονα δίνει στο κάθε μέλος την ελευθερία να είναι ο εαυτός του!
Ελένη Πολυχρονοπούλου, Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια, Εκπαιδευτικός, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
