Τι θα πει “ακούω”;

Τι θα πει “ακούω”; Μα, δεν είναι αυτονόητο;

Για μένα, όχι. Και από τις ομάδες γονέων ή ακόμη και από τις ατομικές συνεδρίες, έχω αντιληφθεί ότι υπάρχουν διάφορες παρανοήσεις γύρω από αυτό. Σε συνέχεια της live συνέντευξης για το τι σημαίνει «ακούω» το παιδί μου, αυτό το άρθρο έρχεται να απαντήσει όποια ερωτηματικά μπορεί να δημιουργήθηκαν και να βάλει τις λέξεις στο “χαρτί”.

Τι σημαίνει επικοινωνία;

Όταν μιλάμε για επικοινωνία και ‘ακούω’, δεν εννοούμε μόνο τον ήχο που βγαίνει από το στόμα του ομιλητή και μπορεί να αντιληφθεί η αίσθηση της δικής μου ακοής. Η έννοια του ακούω είναι πολύπλευρη, πολυαισθητηριακή. Σκεφτείτε μόνο στη συνθήκη που βιώνουμε τώρα, πόσοι από εμάς δυσκολευόμαστε να συνεννοηθούμε λόγω μάσκας; Δεν ακούω καλά γιατί δεν βλέπω;! Ο ήχος, οι λέξεις, εξακολουθούν να βγαίνουν από το στόμα του συνομιλητή πίσω από τη μάσκα, φτάνει στα αυτιά μας (έστω και με παράσιτα), αλλά μας ενοχλεί που δεν βλέπουμε το στόμα να κινείται ή ολοκληρωμένες εκφράσεις προσώπου κ.λπ. Γιατί; Γιατί αυτού του είδους η ηχητική λεκτική επικοινωνία είναι μόλις το 30% της επικοινωνίας και όλο το υπόλοιπο το παίρνουμε και από άλλα, εξωλεκτικά στοιχεία.

Ο παράγοντας των εξωτερικών συνθηκών

Έτσι λοιπόν για να ‘ακούσω’ ένα παιδί, πραγματικά να ‘ακούσω’ τι μου λέει, χρειάζεται να συντονιστώ με όλες μου τις αισθήσεις. Δεν μπορώ να χαζεύω στο κινητό ή να πλένω τα πιάτα και να λέω ‘πες, ακούω’ γιατί σίγουρα θα χάσω τα μισά και γιατί ίσως το μήνυμα που στέλνω είναι ότι «δεν είναι και τόσο σημαντικό αυτό που λες ή ακόμη κι εσύ ο ίδιος». Αν με ρωτάνε κάτι, κι εγώ είμαι στραμμένη αλλού, εγώ ακούω, μπορώ να αναπαράγω τι ειπώθηκε, ο άλλος το ξέρει;

Χρειάζεται να είμαι εκεί γι’ αυτό που συμβαίνει. Και στην ίδια συχνότητα. Αν ένα παιδί είναι σούπερ ταραγμένο, δεν μπορώ εγώ να έχω καταπιεί το ζεν τάχα μου για να το ηρεμίσω. Δεν είμαστε μαζί. Χρειάζεται εγώ να πάω να το συναντήσω εκεί που είναι. Αν δεν μπορώ εκείνη τη στιγμή γιατί χρειάζεται να ολοκληρώσω κάτι, γιατί είμαι αλλού με κάτι δικό μου, το δηλώνω και επανέρχομαι αργότερα. Ο εαυτός μου, το περιβάλλον και το παιδί ορίζουν το αν μπορώ να ‘ακούσω’ και αυτό μπορεί να διαφέρει κάθε φορά. Χρειάζεται να τοποθετηθώ:

‘Φαίνεται ότι έχεις κάτι σημαντικό να μου πεις, δεν μπορώ να δώσω όλη μου την προσοχή αυτή τη στιγμή και επειδή θέλω κι εγώ να ακούσω θα τα πούμε σε 5’ λεπτά, 1 ώρα, στις 5 το απόγευμα, όποτε…’

και αυτό το όποτε θα το τιμήσω και θα το τηρήσω για να μπορεί να εμπιστευτεί το παιδί ότι θα έρθει η δική του η στιγμή που θα με έχει όλη δική του.

Ο παράγοντας των εσωτερικών συνθηκών

Ένα δεύτερο σημαντικό πράγμα, αφού τακτοποιήσω τις εξωτερικές συνθήκες για να είμαι εκεί, είναι να είμαι εκεί και μέσα μου. Δηλαδή η εσωτερική στάση μου (#ΚύκλοςΤηςΑσφάλειας). Εμπιστεύομαι ότι το παιδί με τον μοναδικό τρόπο που βλέπει τον κόσμο, έχει μια μοναδικότητα στο να ορίζει κάτι ως πρόβλημα και κατ’ επέκταση έχει και μια μοναδική αλήθεια στη λύση του. Τη δική του λύση. Μπορώ να ακολουθήσω το παιδί στη διήγησή του χωρίς ατζέντα, χωρίς προσδοκία, χωρίς ανυπομονησία ή την ψευδαίσθηση ότι έχω βρει τη λύση και πρέπει να του την πω γιατί δεν ξέρει – είτε μου το ζήτησε είτε όχι – πριν καλά καλά ακούσω. Πόσες φορές δεν ακούμε κάποιον και από μέσα μας ετοιμάζουμε την απάντηση ή τη λύση;

Για να είμαι ανοιχτή χωρίς ατζέντα, προσδοκία, ανυπομονησία, χωρίς να έχω προαποφασίσει τι και πώς, χρειάζεται να έχω μια εσωτερική στάση εμπιστοσύνης.

Ο παράγοντας του περιεχομένου

Τώρα, υπάρχει και το περιεχόμενο. Για να μπορώ να ακούσω ένα παιδί και τη δυσκολία του, χρειάζεται:

α) να μη με παραλύει το πρόβλημα, να μη μου κλωτσάει κάτι μέσα μου,

β) να μην απευθύνεται σε μένα π.χ. όταν είναι θυμωμένο μαζί μου και χρειάζεται απαραίτητα δική μου τοποθέτηση ή π.χ. όταν αφορά τρίτα πρόσωπα κι εγώ βρεθώ να κάνω τον δικηγόρο του διαβόλου για τον μικρό Νικόλα στο σχολείο ή ακόμη πιο tricky για τον/την σύντροφο,

γ) να μην προσπαθώ να πιέσω για να βγάλω το παιδί από την σιωπή, ακούω δε σημαίνει πάω και πιέζω μια κατάσταση για να ακούσω κάτι.

Θυμάμαι ένα περιστατικό, πολύ παλιά, όπου έβλεπα ένα από τα παιδιά μου κάπως αναστατωμένο, κάτι με μαθήματα είχε να κάνει, έκανα μια νύξη, τίποτα. Ναι, αλλά πώς θα γίνει τώρα έλεγα εγώ από μέσα μου, οπότε ρωτούσα γύρω γύρω και σε κάποια φάση μου λέει: Μαμά, να σου πω κάτι; Αυτό με τη μαμίσια αγωνία σου που μοιάζει με αρρώστια… θεραπεύεται, λες; Τα παιδιά που έχουν όλο απορίες κάποτε μεγαλώνουν και τους περνάει, εσένα; Πώς το βλέπεις να εξελίσσεται; Το ‘πιασα το «υπονοούμενο» και το θυμάμαι ακόμη.

Να μην ξεχνάμε ότι το να απλώσω όλη μου τη γνώση συμβουλεύοντας, δεν σημαίνει ακούω. Ακόμη και στην επαγγελματική συμβουλευτική, υπάρχει μια πρώτη βασική προϋπόθεση: χρειάζεται να προσληφθώ από τον πελάτη. Δεν μπορώ να βγω για καφέ, να ακούω τις παρέες δίπλα μου και να λέω τη γνώμη μου ή να μοιράζω την κάρτα μου γιατί θεωρώ ότι χρειάζονται συμβουλευτική, στο παιδί γιατί το κάνω; Η επιλογή και η ευθύνη για αλλαγή ανήκει στον πελάτη, δηλαδή στο παιδί.

Οι 3 συνθήκες που χρειάζεται να έχω για να ακούσω

Αφού έρθει μόνο του λοιπόν, χρειάζεται εγώ να έχω τρεις συνθήκες:

α) ενσυναίσθηση (νιώθω, μπορώ να μπω στα παπούτσια του παιδιού χωρίς να χάσω τα δικά μου;),

β) άνευ όρων αποδοχή (όχι άνευ ορίων, είμαι ΟΚ με αυτό που ακούω ή με παραλύει και δεν το δέχομαι και απλά προσπαθώ να βγάλω το παιδί από εκεί που είναι;),

γ) αυθεντικότητα (μπορώ να είμαι ειλικρινής και διάφανος με αυτό που νιώθω, χωρίς να παίζω ρόλους, κυρίως τον ρόλο του γονιού που οφείλει να ξέρει;).

Κάθε άνθρωπος έχει ένα μοναδικό και ιδιαίτερο τρόπο να αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Χρειάζεται να αντιλαμβανόμαστε και να σεβόμαστε τη διαφορετικότητα και ίσως να αναγνωρίζουμε ότι η μόνη ‘αλήθεια’ στην οποία έχουμε πραγματικά πρόσβαση είναι η δική μας. Όχι του παιδιού. Άρα χρειάζεται να μπορώ να βλέπω τον κόσμο και από τη θέση του παιδιού. Μπορώ λοιπόν να αποποιηθώ τον ρόλο του ειδήμονα και να έχω εμπιστοσύνη στις εσωτερικές διεργασίες του παιδιού μου; Του εκχωρώ το δικαίωμα σε λάθη; Μπορώ να αναγνωρίσω ότι ακόμη κι αν προσδιορίσουμε μαζί το πρόβλημα, οι δικές μου λύσεις δεν είναι απαραίτητα οι καλύτερες για εκείνο;

Πόσοι τρόποι υπάρχουν για να ακούσω;

Στη πραγματικότητα, υπάρχουν πολλοί τρόποι για να ‘ακούσω’. Για αρχή χρειάζεται να παραμείνω σιωπηλή εγώ, να μη διακόπτω ή μιλάω παράλληλα. Υπάρχει π.χ. το active listening – ενεργητική ακρόαση (#ΕργαστήριαΑποτελεσματικούΓονέαGordon) και το reflective listening – (ανα)στοχαστική ακρόαση (#ChildrenFocusing). Και τα δυο προϋποθέτουν ότι αφήνουμε τις ενήλικες πτυχές μας στην άκρη. Εννοώ την ανάγκη μας να καταλάβουμε.

Τι σημαίνει συνοδεύω;

Το παιδί όπως και οποιοσδήποτε άλλος όταν έρχεται με το θέμα του σε εμάς, αυτό που ουσιαστικά χρειάζεται είναι να τα πει, να ξεθυμάνει, όχι απαραίτητα να του πω τι να κάνει. Όταν το σύστημα έχει υπερφορτωθεί, έχει κατακλυστεί από το συναίσθημα δεν έχει πρόσβαση στον προμετωπιαίο, στη λογική. Και να μιλήσω, μιλάμε άλλη γλώσσα. Χρειάζεται να κατεβάσει ταχύτητα με ασφάλεια, δηλαδή με εμένα δίπλα του να συνοδεύω το ζόρι του, και μετά πιθανότητα θα βρει τη δική του λύση και μόνο του, όπως κάνει τις φορές που δεν είναι τόσο ταραγμένο ώστε να έρθει σε μένα.

Ακόμη και τα βρέφη μπορούν να βρουν τη λύση μόνα τους. Δε μιλάμε για τεχνικά ζητήματα. Προφανώς ένα μωρό δεν μπορεί να καλύψει ανάγκες όπως τάισμα, αλλαγή πάνας κ.λπ. μόνο του. Το κλάμα του όμως δεν προδίδει μόνο τέτοιες ανάγκες. Μιλάμε για και συναισθήματα. Όταν δεχόμαστε ένα ερέθισμα, το εσωτερικό μας βίωμα αντιδρά. Το ακούμε; Πιθανότατα δεν μάθαμε πώς…

Όταν μεγαλώνοντας μαθαίνω να ακούω και να εμπιστεύομαι αυτή την εσωτερική αίσθηση, κανένα συναίσθημα δεν μοιάζει απειλητικό. Είναι αυτό που είναι. Απλά ένα σύμβολο που κάτι έχει να μου πει. Η όποια αίσθηση δεν χρειάζεται να θαφτεί, να παραμεριστεί ή να καταπνιγεί, διαφορετικά η ιστορία που έχει να πει, δεν θα ακουστεί. Εγώ σαν γονιός μπορώ να ακούσω αυτή την ιστορία και να τη συνοδεύσω;

Συνοδεύω με ενεργητική ακρόαση

Το ‘συνοδεύω’ περικλείει όλη η έννοια του ‘ακούω’. Σε κάτι που λέει το παιδί, εάν επιλέξω την ενεργητική ακρόαση του Gordon, θα ψάξω για ένα στόρι και ένα συναίσθημα και αυτό θα δώσω πίσω. Ας πούμε για κάτι φλέγον που άκουσα πρόσφατα:

Λες εκεί που είναι ο Άγιος Βασίλης να έχουν lockdown;

Τι μου λέει; Έχει μια ιστορία και ένα συναίσθημα εδώ. Κάτι με τον Άγιο Βασίλη και κάτι σε… απλή απορία, αγωνία; Έγνοια αν θα αρρωστήσει ο παππούλης; Για τον ίδιο τον Αϊ Βασίλη; Αναγωγή στα δικά του παππούδια; Αγωνία αν θα έρθει δώρο φέτος με αποκλεισμένο τον Αϊ Βασίλη; Αν θα του επιτραπεί του Αϊ Βασίλη η είσοδος στο δικό του σπίτι ενώ άλλοι φίλοι και συγγενείς μένουν εκτός; Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι απ’ όλα αυτά ή άλλα τόσα είναι πίσω από αυτή τη φράση. Πιθανότητα ούτε το ίδιο το παιδί.

Τι βάρος για έναν γονιό να θεωρεί ότι χρειάζεται να ξέρει και να του το λύσει κιόλας;

Μπορώ λοιπόν να αποκριθώ ανοιχτά και να ωθήσω το παιδί να το διερευνήσει:

Ανησυχείς για τον Άγιο Βασίλη και τον covid;

Από εδώ μπορεί να το πάρει και να το πάει προς όποια κατεύθυνση επιθυμεί. Εκεί που είναι εκείνη τη στιγμή.

Συνοδεύω με αναστοχαστική ακρόαση

Στο Children Focusing, με αναστοχαστική ακρόαση, εάν νοηματικά δεν πηγαίναμε κάπου και η αγωνία ήταν ακόμη εκεί θα δοκίμαζα να βοηθήσω το παιδί να σχετιστεί με την αίσθηση όλου αυτού.

• Μοιάζει να έχεις μια αγωνία.
• Πού είναι αυτή στο σώμα σου;
• Τι χρώμα έχει;
• Τι σχήμα έχει;
• Σου λέει κάτι;
• Θα ήθελες εσύ να της πεις κάτι;

Οι διάλογοι εδώ μπορεί να είναι ευφάνταστοι. Για να μπορώ να συνοδεύσω το παιδί μου σ’ αυτή τη διαδικασία, χρειάζεται αρχικά να έχω βιώσει εγώ αυτή την εσωτερική εμπειρία του ‘ακούω’ και να μπορώ να σταθώ εκεί, όχι με την πρόθεση να αλλάξω, να ελέγξω ή να νουθετήσω, αλλά με τη διάθεση να ακούσω και να καθρεφτίσω τον ίδιο μου τον εαυτό. Τα παιδιά είναι natural focusers, είναι ακόμη πολύ συνδεδεμένα με αυτές τις αισθήσεις. Δεν χρειάζεται να τους διδάξουμε πώς να το κάνουν. Μάλλον αυτά μας το μαθαίνουν.

Ζούνε τις διαδικασίες τους στο εδώ και τώρα χωρίς την αίσθηση της χρονολογικής ακολουθίας που έχουμε οι ενήλικες. Μπορεί, λοιπόν, η αγωνία για τον Αϊ Βασίλη να είναι ένα πράσινο ερωτηματικό στο στήθος που όταν στρέψουμε τη προσοχή εκεί γίνεται κόκκινο και ανεβαίνει σε ένα έλκηθρο και φεύγει και παίρνει και την αγωνία μαζί και έτσι σε 3’ λεπτά το παιδί να παίζει με τα lego του γελώντας, ενώ πριν λίγο το είχαν ζώσει τα φίδια.

Δίνω χώρο στην έκφραση του παιδιού μου

Και πώς ξέρω ότι δεν θα του μείνει αγωνία αφού δεν το λύσαμε;

Δεν το ξέρω. Και δεν χρειάζεται. Αυτό είναι όλο. Δεν χρειάζεται λύση. Εάν κάτι δεν έχει εκτονωθεί επαρκώς θα επιστρέψει, με άλλη μορφή ενδεχομένως, αλλά θα ξαναζητήσει την προσοχή μας και θα την ξαναδώσουμε.

Σίγουρα πάντως τα παιδιά δεν έχουν την ανάγκη της υπερανάλυσης και της τοποθέτησης σε κουτάκια όπως έχουν οι ενήλικες. Οι διαδικασίες τους είναι πολύ σύντομες και στο εδώ και τώρα. Ήταν εδώ, είχα ένα σφίξιμο στο στομάχι, τώρα δεν είναι πια εδώ. Και είναι στ’ αλήθεια ΟΚ. Εφόσον υπήρξε χώρος να εκφραστεί το οτιδήποτε και να εκτονωθεί, στ’ αλήθεια δεν είναι εδώ.

Επίσης τα παιδιά δεν εκφράζονται με λέξεις απαραίτητα. Αυτό φαντάζομαι μπορούν να το βεβαιώσουν και αξιόλογοι συνάδελφοι παιγνιοθεραπευτές, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, παιδοψυχολόγοι που έχουμε στην ομάδα του #ProjectParenting.

Ακούω ένα παιδί ουσιαστικά σημαίνει του κάνω παρέα στη δική του διαδικασία, όχι στη δική μου.

Όταν ακούω ένα παιδί, δεν χρειάζεται να καταλάβω εγώ.

Αυτό είναι δική μου ανάγκη.

Χρειάζεται απλά εκείνο να νιώσει ότι δεν είναι μόνο.

Αυτό είναι η δική του ανάγκη – στο παρόν.

Μπορώ να την καλύψω και να βάλω τα δικά μου στην άκρη;