Η σημασία της μη-παρεμβατικότητας στην κινητική ανάπτυξη και μάθηση του παιδιού (1ο μέρος)

Έχετε ακούσει ή σκεφτεί κάποιες από τις φράσεις αυτές ή παρόμοιές τους για διάφορες ηλικίες παιδιών;

• «Το παιδί μου περπάτησε πολύ νωρίς!»
• «Το παιδί μου δεν μπουσούλησε καθόλου, περπάτησε κατευθείαν!»
• «Ο παιδίατρος μου είπε να ξεκινήσω στερεές τροφές, αλλά δεν κάθεται ακόμα στο καρεκλάκι μόνο του».
• «Όταν δεν το κρατάω για να περπατήσει, νευριάζει και κλαίει».
• «Φοβάμαι να το αφήσω στο πάτωμα για να μην χτυπήσει/λερωθεί».
• «Το ταΐζω εγώ γιατί δεν μπορεί να πιάσει το κουτάλι και λερώνεται».
• «Δεν μπορεί να πηδήξει, ενώ άλλα παιδιά της ηλικίας του το κάνουν».
• «Πέφτει συνέχεια και δεν έχει συντονισμό στις κινήσεις του».

Τα παραπάνω είναι λίγα μόνο παραδείγματα που εκφράζουν προβληματισμούς ή πεποιθήσεις των γονιών σχετικά με την κίνηση και την ανάπτυξη και αναφέρονται κυρίως σε βρεφικές-νηπιακές ηλικίες. Αντίστοιχα ισχύουν και για τα μεγαλύτερα παιδιά.

Το άρθρο που ακολουθεί αναφέρεται κυρίως σε παιδιά με (νευρο)τυπική ανάπτυξη. Ωστόσο αν υπάρχουν ενδείξεις ότι πρόκειται για μια μη-τυπική αναπτυξιακή πορεία, τα ερωτήματα που απασχολούν είναι λίγο διαφορετικά και σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να απευθυνθούμε στοχευμένα σε κατάλληλο επαγγελματία υγείας και σε κάποιον επαγγελματία που ασχολείται με την κίνηση και τη μάθηση.

Τι εννοούμε όταν λέμε παρεμβατικότητα σχετικά με την κινητική (και συνολική) ανάπτυξη του παιδιού;

Η έννοια της παρεμβατικότητας αφορά όλα τα είδη της νευροδιαφορετικότητας. Πότε άθελά μας ή από άγνοια ή από έλλειψη προσοχής, μπορεί να παρεμποδίζουμε ή να διακόπτουμε τη φυσιολογική ανάπτυξη του σώματος και της κίνησης και άρα της συνολικής ανάπτυξης.

Η κίνηση όπως έχει παρατηρηθεί και μελετηθεί από τις νευροεπιστήμες και την αναπτυξιολογία, την κινησιολογική έρευνα και τη σωματική εκπαίδευση (somatic education) είναι συνδεδεμένη με όλα τα στάδια ανάπτυξης, τα συναισθήματα, την εμπειρική μας γνώση και το σύνολο της ζωής μας, είτε είμαστε ενήλικες είτε βρέφη ή παιδιά.

Κάθε ηλικία έχει χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες και μέσα από την κίνηση μπορούμε να «διαβάσουμε» πολλά στοιχεία και να πάρουμε πληροφορίες για τη συμπεριφορά, τη συναισθηματική κατάσταση, τη ζωή. Χωρίς κίνηση η ζωή είναι αδιανόητη και η γλώσσα με την οποία εκφράζεται το νευρικό σύστημα είναι η κίνηση. Μέσα από την κίνηση μπορούμε να βελτιώσουμε λειτουργίες και καταστάσεις ή το αντίθετο.

Η αρχή αυτή τίθεται από πολύ νωρίς, ήδη από την ενδομήτρια ζωή όπου το νευρικό σύστημα είναι σε πρώιμη ανάπτυξη χωρίς όμως να έχει εισαχθεί ακόμα η συνθήκη της βαρύτητας. Με τη γέννηση το παιχνίδι αυτό αλλάζει και ξεκινάει η εξωμήτρια ζωή εντός βαρύτητας. Τα πρώτα χρόνια ανάπτυξης είναι καθοριστικά για όλη την μετέπειτα εξέλιξη της ζωής μας σε κάθε επίπεδο: συναισθηματικά, σωματικά, γνωστικά, πνευματικά. Όλα αυτά εκφράζονται μέσω της ποιότητας και των χαρακτηριστικών της κίνησης.

Ο γονεϊκός μας ρόλος περιλαμβάνει την υποστήριξη της ανάπτυξης και την παροχή ερεθισμάτων και βιωμάτων. Πολύ συχνά όμως η δράση μας ή η ποιότητα της φροντίδας μας παρεμποδίζει τη φυσιολογική ανάπτυξη και αποκλείει από το σώμα και το μυαλό κινήσεις, συνάψεις και δοκιμές που είναι καθοριστικής σημασίας για τη μάθηση και την εξέλιξη της υπόλοιπης ζωής. Αυτό συμβαίνει είτε από έλλειψη ενημέρωσης, είτε από σύγχυση και λανθασμένες επιλογές, λόγω κοινωνικών πεποιθήσεων, ή ακόμα και από κακές συμβουλές επαγγελματιών υγείας.

Τι καλύτερο λοιπόν από το εκπαιδευτούμε και να κάνουμε την έρευνα μας προς μια κατεύθυνση που προάγει την ανθεκτικότητα και την αξιοπρέπεια του νέου ανθρώπου!

Γνωριμία με τη βαρύτητα

Η γέννηση είναι η πρώτη του επαφή και εμπειρία με τη φυσική δύναμη της βαρύτητας.

Όσο το μωρό βρίσκεται στο περιβάλλον της μήτρας βιώνει μια άλλη πραγματικότητα, κολυμπά σε άλλη συνθήκη με το βάρος του και υποστηρίζεται από τους ιστούς της μητέρας του.

Μόλις έρθει στο εξωμήτριο περιβάλλον είτε με φυσιολογικό τοκετό είτε με καισαρική, αλλάζει η σχέση του με το σώμα του, τα ερεθίσματα και το περιβάλλον του δραματικά. Ακούμε πολύ σωστά να τονίζεται η σημασία του φυσιολογικού τρόπου γέννησης (κολπικά) και ένας από τους λόγους που ίσως δεν έχουμε υπόψη, είναι ακριβώς αυτή η πτυχή, δηλαδή η σταδιακή είσοδος σε συνθήκες βαρύτητας μέσα από τις μαλακές κινήσεις στροφής και έκτασης που γίνονται αργά και σταδιακά καθώς το μωρό εξέρχεται μέσα από τη γενετική οδό. Αυτή είναι η πρώτη του εμπειρία σχετικά με τον έξω κόσμο, το νευρικό του σύστημα ετοιμάζεται γι’ αυτό.

Το πώς θα φτάσει, το πώς-πού θα ακουμπήσει και το πώς θα υποστηριχτεί από εκεί και μετά είναι τεράστιας σημασίας, αποτελεί βίωμα σταθμό και καθορίζει την μετέπειτα εξέλιξη του συστήματος σχετικά με τη βαρύτητα και το πώς θα αναπτυχθεί ψυχοκινητικά. Όλα έχουν τη σημασία τους και χρειάζεται φροντίδα ώστε ο τοκετός να μην βιωθεί τραυματικά, αλλά ως μια φυσιολογική διαδικασία, που έχει δύναμη και σεβασμό, αλλά όχι φόβο και στρες.

Τα πρώτα χρόνια της κινητικής και ψυχοσωματικής ανάπτυξης

Ξεκινώντας ήδη από τη σημασία του τοκετού σχετικά με την κίνηση και την ανάπτυξη, το παιδί βιώνει σε μεγάλη ταχύτητα αλλαγές στον εγκέφαλό του, τα οποία συχνά ονομάζουμε και αναπτυξιακά στάδια. Όλες αυτές οι αλλαγές ορίζονται από τη δομή του νευρικού συστήματος και τον τρόπο λειτουργίας του σε συνάρτηση με τα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον του (φυσικό, οικογενειακό, κοινωνικό). Η διάδραση ή διασυνδεσιμότητα των παραπάνω διαμορφώνουν το ψυχοκινητικό μας προφίλ από πολύ νωρίς, κυρίως στα πρώτα 3 χρόνια ζωής.  

Στα 3 πρώτα χρόνια οι αλλαγές στον εγκέφαλο του παιδιού είναι ραγδαίες και τότε είναι και η πιο «ευέλικτη» περίοδος για να προλάβουμε ή να διορθώσουμε τυχόν δυσκολίες που θα παρατηρήσουμε, που μπορεί να εκφραστούν μέσω της κίνησης ή άλλων συμπεριφορών. Σε όλα το σώμα είναι παρόν, με την έννοια του υλικού σώματος αλλά και το σώμα (soma) με την έννοια της πνευματικής, συναισθηματικής και διαδραστικής με το περιβάλλον συμπεριφοράς.

Σε αυτό το πρώιμο διάστημα, τα μωρά και αργότερα νήπια, κάνουν τις πρώτες κινήσεις για να συνδεθούν με το περιβάλλον και τους φροντιστές τους, αναπτύσσουν δεσμούς, εξερευνούν χώρους, υφές, ποιότητες, αντικείμενα, τροφές, ήχους, σωματικές και συναισθηματικές αισθήσεις ευχάριστες και δυσάρεστες. Κάνουν χιλιάδες κινήσεις που λειτουργούν ως δοκιμές και χιλιάδες φορές αποτυγχάνουν αλλά και επιτυγχάνουν. Μαθαίνουν.

Η διαδικασία της μάθησης και της εξερεύνησης είναι έμφυτη και μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους, πάντα δε είναι καλό να συνοδεύεται από ευχαρίστηση, ενθάρρυνση και θετικά συναισθήματα, να λαμβάνει όσο χρόνο χρειάζεται και να μην διακόπτεται (όσο είναι δυνατόν) από διάφορες πεποιθήσεις ή συνθήκες του ενήλικου κόσμου.

Δίνοντας έμφαση στην ασφάλεια και δίνοντας χώρο και χρόνο, πλαίσιο δηλαδή για να συμβεί η μάθηση, το παιδί εξελίσσει τον εγκέφαλό του με τρόπους που του επιτρέπουν μεγαλώνοντας και αλλάζοντας να έχει ως σημεία εκκίνησης, την περιέργεια, τη δημιουργικότητα και την προσωπική επιλογή, ενώ παράλληλα χτίζει γερές βάσεις σε σχέση με την αυτοπεποίθηση, την αυτοεκτίμηση, την αίσθηση και επίγνωση του εαυτού του. 

Διαβάστε το δεύτερο μέρος, τη συνέχεια για το πώς μπορούμε να ενθαρρύνουμε την φυσιολογική κινητική ανάπτυξη, τι προτείνεται μέσα και από τις σχετικές νευροεπιστήμες που ασχολούνται με την ψυχοκινητική και γνωστική ανάπτυξη και τι μπορούμε να αποφύγουμε πληροφορώντας τον γονεϊκό μας ρόλο και εξασφαλίζοντας μια όμορφη σύνδεση μέσα από το σώμα και την κίνηση.

Το άρθρο γράφτηκε από την Μαριλένα Πετρίδου, Πιστοποιημένη Feldenkrais Method® practitioner, Σωματική εκπαιδευτικό-Κινησιοθεραπεύτρια, Χορεύτρια-Μουσικό, marilenapetridou.feldenkrais@yahoo.gr