Φόβος και Ανασφάλεια στα παιδιά εν μέσω COVID-19

Οι ρίζες της ψυχικής ανθεκτικότητας… βρίσκονται στην αίσθηση ότι γίνεσαι κατανοητός και ότι υπάρχεις στο μυαλό και στην καρδιά ενός στοργικού, συντονισμένου και αυτοελεγχόμενου Άλλου.

-Diana Fosha-

Στο πρόγραμμα γονεϊκότητας «Κύκλος της Ασφάλειας», αυτός ο Άλλος για τα παιδιά είναι ο εκάστοτε γονέας/φροντιστής τους. Ένας Μεγαλύτερος, Δυνατότερος, Σοφότερος και Στοργικός Άλλος που συνδυάζοντας αυτές τις τέσσερις ιδιότητες ταυτόχρονα, προσφέρει φροντιστικά την πολύτιμη και απαραίτητη αίσθηση ασφάλειας.

Σε περιόδους ανασφάλειας όπως η πανδημία COVID-19 που διανύουμε, τα παιδιά είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο να αντιδράσουν. Όλοι αντιδράμε, καθώς για λόγους επιβίωσης ενεργοποιείται η αμυγδαλή μας – ένας αυτοματοποιημένος αρχέγονος αμυντικός μηχανισμός του εγκεφάλου που συναντάται σε όλα τα θηλαστικά του ζωικού βασιλείου όταν βρίσκονται υπό καθεστώς κινδύνου. Η αμυγδαλή πυροδοτείται και θέτει σε λειτουργία αντιδράσεις μάχης, φυγής, παγώματος ή λιποθυμίας προκειμένου να μας κρατήσει στη ζωή.

Πώς εκφράζεται αυτό στα παιδιά;

Ενδεχομένως ένα παιδί να μην μπορεί να εκφράσει τι ακριβώς του συμβαίνει και τι είναι αυτό που νιώθει. Σίγουρα όχι με λόγια. Ίσως να αρνείται απλά να συνεργαστεί σε καθημερινές ρουτίνες, να εκφράζει γενικότερη αντιδραστικότητα, άρνηση ή αποστασιοποίηση ή οτιδήποτε άλλο σε πρώτη ανάγνωση δεν μας φαίνεται λογικό. Ίσως ακόμη και να δίνει εσφαλμένες ενδείξεις για το τι συμβαίνει και αντί να πει «Τι είναι όλο αυτό, φοβάμαι, χρειάζομαι κάποιον να αναλάβει και να με παρηγορήσει», να εκφράζει ψυχοσωματικά συμπτώματα, δηλώνοντας αυστηρά «Όλα καλά» ενώ αποσύρεται.

Η μεγαλύτερη πρόκληση για τα παιδιά αυτή την περίοδο ίσως είναι η αίσθηση της ανασφάλειας, του αβοήθητου και του φόβου. Αυτά από μόνα τους δεν είναι επικίνδυνα. Είναι φυσιολογικές αντιδράσεις. Ωστόσο, όταν π.χ. αυτός ο φόβος δεν αναγνωρίζεται και δεν γίνεται αποδεκτός ή δεν ρυθμίζεται από τον φροντιστή, αυτό ενδέχεται να κατακλύσει το παιδί και να οδηγήσει σε τρόμο. Ο τρόμος (αρρύθμιστος φόβος) και η απόγνωση (αρρύθμιστη αίσθηση αβοήθητου) προκύπτουν όταν το παιδί νιώθει ότι δεν μπορεί να μοιραστεί αυτό που του συμβαίνει, ώστε να μπορέσει να το αναγνωρίσει, να το οργανώσει, να το χωρέσει, να προχωρήσει και να επανέλθει στη χαρά.

Αντί να διαβάζετε την όποια συμπεριφορά ως ‘αντίδραση’ δοκιμάστε να το δείτε ως ‘έκκληση για σύνδεση’. Το παιδί εκφράζει μια ανάγκη του, ίσως όχι με τον πιο σαφή και θεμιτό τρόπο. Όσο πιο δυνατά τη ‘φωνάζει’ τόσο πιο σημαντική είναι και τόσο λιγότερο έχει ακουστεί, συνεπώς αυξάνει την ένταση.

Πάρτε τη συνειδητή απόφαση να είστε απλά διαθέσιμοι.

Αυτή τη στιγμή δεν χρειάζονται (μόνο) δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, αυτό που χρειάζεται είναι σταθερή παρουσία και διαθεσιμότητα για τη συνοδεία της όποιας διαδικασίας. Μην φροντίζετε μόνο τις σαφείς νύξεις απόγνωσης, δηλώστε αποδοχή και παρουσία και στα φαινομενικά παράλογα. Αυτός είναι και ο πιο σύντομος τρόπος για την αντιμετώπιση της όποιας κρίσης.

Όταν κάποια συμπεριφορά του παιδιού πυροδοτεί δικές σας ανασφάλειες, κάντε μια παύση λίγων λεπτών και δώστε χρόνο στον εαυτό σας. Αναγνωρίστε αυτή τη δυσκολία του παρελθόντος, τιμήστε την και κάντε τη συνειδητή επιλογή να την αφήσετε για λίγο στην άκρη, προκειμένου να ανταποκριθείτε στην ανάγκη του παιδιού που υπάρχει στο εδώ και τώρα.

«Να το πάλι αυτό που με πιάνει… Αυτή τη στιγμή πονάω με κάτι δικό μου που ενεργοποιήθηκε μέσα μου από κάτι παλιότερο… Ωστόσο δεν είμαι εκεί αυτή τη στιγμή, είμαι εδώ, και το παιδί με χρειάζεται».

Και τις φορές που δεν θα καταφέρετε να ανταποκριθείτε, αναγνωρίστε τις κι αυτές. Είναι ΟΚ.

Η σχέση γονέα/φροντιστή-παιδιού προσφέρει κυριολεκτικά άπειρες δυνατότητες για επανόρθωση. Η ζωή εγγυημένα θα μας προσφέρει συνθήκες που δεν θα επιλέγαμε ποτέ. Κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε και αυτό είναι αρκετό. Αλήθεια. Τώρα, περισσότερο από ποτέ, αποτελούμε το επίκεντρο του κόσμου των παιδιών μας. Δηλώστε την παρουσία σας, πάρτε τα αγκαλιά, αυτό μπορεί να κάνει όλη τη διαφορά.