Ύπνος νεογέννητου μωρού: Τι να περιμένεις

Είσαι πτώμα και δεν κοιμάσαι… επειδή το μωρό σου δεν κοιμάται; Μόλις το ακουμπήσεις στο κρεβατάκι – ή στον καναπέ σου, ξυπνάει αμέσως; Μάθε τι συμβαίνει με τον ύπνο των παιδιών και τι είναι φυσιολογικό και τι όχι… και πιο συγκεκριμένα:

• για τον ύπνο μωρών 0-18 μηνών
• πόση ώρα κοιμούνται
• τι συμβαίνει με τις αφυπνίσεις
• ποιοι είναι οι πιο συχνοί λόγοι που ξυπνάει
• πρακτικές συμβουλές

Το παρακάτω άρθρο αφορά απόσπασμα από το ebook : Βρεφικός Ύπνος: Βοήθησε το μωρό σου να έχει έναν ασφαλή & υγιή ύπνο

Για να μιλήσουμε την αλήθεια του βρεφικού ύπνου, πρέπει αρχικά να κατανοήσουμε τη φυσιολογία του. Σε αυτό το κεφάλαιο θα γνωρίσουμε αδρά τι είναι φυσιολογικό στον ύπνο και θα δούμε ειδικότερα τι ισχύει για τον ύπνο στη βρεφική ηλικία (0- 18 μηνών). 

Τι χρειάζεται το βρέφος;

Το μωρό ως ένας νέος οργανισμός που τώρα χτίζεται κι αναπτύσσεται, έχει ανάγκη από μικρούς ύπνους REM, οι οποίοι συμβάλλουν ουσιαστικά στην καλύτερη ανάπτυξη του εγκεφάλου του, αλλά επίσης χρειάζεται συχνή σίτιση, επαφή δέρμα με δέρμα και συναισθηματική σύνδεση με τους γονείς του -ίσως περισσότερο με τη μητέρα τον πρώτο καιρό-, ώστε να εξασφαλιστούν οι βασικές ανάγκες της πείνας, της δίψας, της σταθερής θερμοκρασίας σώματος, της στοργής και της ασφάλειας.

Ύπνος μωρών ηλικίας 0- 18 μηνών

Όπως είπαμε στο προηγούμενο μέρος του κεφαλαίου μας, ο ύπνος στα βρέφη χαρακτηρίζεται από διαδοχικούς κύκλους ύπνου. Όσο ένα μωρό μεγαλώνει, οι κύκλοι αυτοί θα μεγαλώνουν κατά τη διάρκεια της νύχτας, πράγμα που σημαίνει ότι όσο το μωρό μεγαλώνει, τόσο θα αυξάνεται η διάρκεια του ύπνου τη νύχτα. Με αυτόν τον τρόπο, παρατηρούμε μείωση της διάρκειας του ύπνου κατά την διάρκεια της ημέρας (πρωινούς- μεσημεριανούς ύπνους) στις ηλικίες 18 μηνών έως 5 ετών. 

Ο βρεφικός ύπνος διαφέρει κατά πολύ από αυτόν των ενηλίκων και αυτό σχετίζεται άμεσα με τη συχνότητα των κύκλων REM και n-REM. Στα νεογέννητα μωρά, αρχικά, ο κάθε κύκλος ύπνου διαρκεί περίπου 50 λεπτά. Ο χρόνος αυτός συμπίπτει ουσιαστικά με το συνήθη χρόνο που χρειάζεται για την πέψη του μητρικού γάλακτος. 

Από την ηλικία των 3 μηνών έως την ηλικία 3-4 ετών παρατηρούμε μικρότερους κύκλους ύπνου και αυτό σημαίνει συχνότερες αφυπνίσεις. Τα μωρά κάτω των 6 μηνών, αμέσως μόλις κοιμηθούν έχουν μια σύντομη φάση ύπνου REM (ενεργός ύπνος), αντί αυτή η φάση να έρθει τελευταία στον κύκλο ύπνου. Αντίθετα, στους ενήλικες, ο κύκλος ύπνου διαρκεί περίπου 90-120 λεπτά. Η φάση ύπνου REM δεν έρχεται μέχρι να περάσουν περίπου 90 λεπτά από την ώρα που κοιμήθηκαν, στο τέλος του κύκλου ύπνου τους. Τα μωρά άνω των 6 μηνών, περνούν επίσης από τον πιο ελαφρύ ύπνο και έτσι ο κύκλος ύπνου του, αν και πιο σύντομος ακόμα, αρχίζει να μοιάζει περισσότερο με των ενηλίκων. Αυτή η διαδικασία θα διαρκέσει περίπου μέχρι τα 3-4 έτη.

Κατά δεύτερον, τα βρέφη πέφτουν αμέσως σε ενεργό ύπνο (REM) και μετά περίπου από 20 λεπτά μπαίνουν σε βαθύ ύπνο (n-REM). Κατά τους πρώτους 3 μήνες ζωής (μπορεί και λίγο παραπάνω), το μεγαλύτερο ποσοστό του βρεφικού ύπνου αποτελείται από ενεργό ύπνο (REM), ο οποίος είναι εξαιρετικά σημαντικός για την ταχεία ανάπτυξη του εγκεφάλου.  Σε αυτή τη φάση, μπορεί να δούμε το μωρό να κινείται, να τινάζεται, τα βλέφαρά του να τρεμοπαίζουν αλλά και η αναπνοή του να είναι άρρυθμη. Αντίθετα, οι ενήλικες ξεκινούν με μικρής διάρκειας ενεργό ύπνο (REM) και πέφτουν πολύ γρήγορα σε βαθύ ύπνο (n-REM). 

Τα βρέφη είναι σχεδιασμένα να κοιμούνται ανήσυχα και να ξυπνούν συχνά, είναι θέμα επιβίωσης, όπως προ-είπαμε. Τα νεογέννητα μωρά ξυπνάνε κατά τη διάρκεια της νύχτας, γιατί δεν έχουν αναπτύξει πλήρως έναν δυνατό κιρκάδιο ρυθμό, ο οποίος κάνει τα παιδιά και τους ενήλικες να νιώθουν κουρασμένοι τη νύχτα αντί το πρωί. Έτσι, είναι βιολογικά σχεδιασμένα να ελέγχουν το περιβάλλον τους, να ζητάνε τη σωματική και συναισθηματική επανασύνδεση με τους γονείς- φροντιστές τους και να θηλάζουν- σιτίζοναι συχνά ώστε να καλύπτουν τις βασικές τους ανάγκες. Ένα βρέφος μπορεί σε μία νύχτα να περάσει από πολλούς κύκλους ύπνου, με μεγαλύτερες διάρκειες ύπνου n-REM στην αρχή της νύχτας και σχεδόν καθόλου βαθύ ύπνο προς το τέλος της νύχτας και το πρωί, εκείνες τις ώρες που βλέπουμε αλληλεπιδράσεις των ορμονών μελατονίνης και κορτιζόλης. 

Η μελατονίνη αρχίζει να μειώνεται προς το πρωί, είναι σε μη ανιχνεύσιμα επίπεδα την ημέρα και το βράδυ αυξημένη. Η κορτιζόλη είναι αυξημένη το πρωί και μειωμένη προς το απόγευμα (εκτός αν αυξηθεί λόγω άγχους/στρες).

Η κατανόηση των κύκλων ύπνου είναι σημαντική για τους γονείς που ενδιαφέρονται ή σκέφτονται να κάνουν κάποιο είδος εκπαίδευσης ύπνου. Η ανάπτυξη των δύο μηχανισμών του ύπνου (κιρκάδιος ρυθμός και υπνική πίεση) όπως και των κύκλων ύπνου είναι αναπτυξιακό στάδιο. Η εκπαίδευση ύπνου δεν μπορεί να επισπεύσει την κατάκτηση των σταδίων αυτών. Ουσιαστικά, αυτό που κάνει το μωρό είναι ότι στο τέλος κάθε κύκλου ύπνου ξυπνάει σύντομα για μικρό ή λίγο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Άλλες φορές μπορεί και κοιμάται μόνο του, άλλες φορές καλεί τους γονείς- φροντιστές του με το κλάμα του. Κάποια μωρά τους καλούν περισσότερες φορές και άλλα δεν καλούν τους γονείς καθόλου (μειοψηφία). Αυτό έχει να κάνει περισσότερο με την ιδιοσυγκρασία τους.

Ο ύπνος, όπως είδαμε, δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένος κατά τη γέννηση του μωρού. Περνούν μήνες κατά τους οποίος διάφορα κομμάτια του ωριμάζουν και τελειοποιούνται. Όσοι διατείνονται ότι τα μωρά χρειάζονται εκπαίδευση ύπνου, εστιάζουν στη συμπεριφορά των μωρών που είναι να καλούν τους φροντιστές τους όταν χρειάζονται βοήθεια για να ξανακοιμηθούν. Πολλοί γονείς δεν νιώθουν καλά με την ιδέα ότι μαθαίνουν στο μωρό τους ότι την νύχτα δεν είναι διαθέσιμοι. Στις μικρές ηλικίες, περίπου μέχρι τους 6 μήνες, που ο κιρκάδιος ρυθμός και τα στάδια ύπνου δεν έχουν αναπτυχθεί, η εκπαίδευση ύπνου αντενδείκνυται.

Πόση ώρα κοιμούνται περίπου τα μωρά σε φάση ενεργού ύπνου REM;

Τα νεογέννητα μωρά περνάνε περίπου το 50% του ύπνου τους σε φάση REM. Εφόσον τα νεογέννητα μωρά κοιμούνται έως και 18 ώρες το εικοσιτετράωρο περίπου, αυτό σημαίνει ότι κάνουν ελαφρύ ύπνου περίπου 9 ώρες κάθε μέρα. Όπως αλλάζει το πρόγραμμα ύπνου του μωρού, έτσι αλλάζουν και οι κύκλοι ύπνου του. Ο ελαφρύς ύπνος των μωρών είναι από τα κομμάτια του βρεφικού ύπνου που αλλάζει μέσα στη διάρκεια του χρόνου. Όσο τα μωρά μεγαλώνουν και κοιμούνται λιγότερες ώρες, τόσο καταναλώνουν λιγότερο από το χρόνο του ύπνου τους στη φάση REM. 

Τις πρώτες μέρες ζωής τους, τα νεογνά κοιμούνται περίπου 16 ώρες το 24ωρο. Τον 3ο μήνα ζωής αυτές οι ώρες μειώνονται σε 14-15 ώρες κατά μέσο όρο και τον 6ο μήνα ζωής φτάνουν πλέον στις 13-14 ώρες. Στην 3η εβδομάδα ζωής, η μέση διάρκεια του μακρύτερου ύπνου του μωρού είναι περίπου οι 3,5 ώρες. Αυτές οι ώρες είναι κατά προσέγγιση και διαφέρουν από παιδί σε παιδί.

Το πέρασμα στην ανάπτυξη του προγράμματός ύπνου στα μωρά

Το βρέφος, τους πρώτους 4-5 πρώτους μήνες της ζωής του, λειτουργεί ενστικτωδώς, σύμφωνα με τους βιολογικούς του ρυθμούς, που όπως είπαμε προηγουμένως, ουσιαστικά, δεν επιδέχονται αλλαγές από το εξωτερικό περιβάλλον.

Ο ύπνος φαίνεται να αρχίσει να επικεντρώνεται στη διάρκεια των νυχτερινών ωρών περίπου την 5^η -6^η  εβδομάδα ζωής. Αυτό οφείλεται εκτός των άλλων και στην επίδραση των εξωτερικών ερεθισμάτων που δέχεται το μωρό ήδη από το 2ο μήνα ζωής.

Πρακτικά, το πότε ένα μωρό φθάνει σε «βαθύ» ύπνο διαφέρει από μωρό σε μωρό (κάποιοι αναφέρουν γύρω στα 20-25 λεπτά, ωστόσο η συγκεκριμενοποίηση οδηγεί σε ένα είδος ιατρικοποίησης της φυσιολογίας του ύπνου). 

Η συμβουλή της μαίας: Παρατηρήστε το μωρό αφού αφήσει το στήθος ή σταματήσει να καταπίνει. Σε μικρό χρονικό διάστημα θα νιώσετε το σώμα του μωρού σας βαρύ (ελλατωμένος μυικός τόνος και θα έχει βαριά- αργή αναπνοή). Τότε ακριβώς είναι σε βαθύ ύπνο και μπορεί να τοποθετηθεί στο κρεβατάκι του.

Ο βρεφικός ύπνος στη διάρκεια του πρώτου έτους ζωής (0-12 μηνών) χαρακτηρίζεται κυρίως από την αύξηση του νυχτερινού ύπνου αλλά και την υπνική αυτορρύθμιση.

Η αύξηση της διάρκειας του συνεχόμενου νυχτερινού ύπνου κατακτιέται μεταξύ των ηλικιών των 6 εβδομάδων και 3 μηνών περίπου. 

Η ρύθμιση της ικανότητας του βρέφους να ξαναπέφτει για ύπνο σε σύντομο χρονικό διάστημα, χωρίς να ξυπνά τους γονείς του, κατακτιέται γύρω στους 12 μήνες ζωής. Η ρύθμιση αυτή επηρεάζεται κυρίως από τη νευρολογική κι αναπτυξιακή ωριμότητα του παιδιού, διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες αλλά και τις συνήθειες της οικογένειας. 

Η συμβουλή της μαίας: Μην ξεχνάτε ότι δεν καταφέρνουν όλα τα μωρά να συγχρονιστούν με το ενήλικο πρόγραμμα ύπνου στην ίδια ηλικία και την ίδια ηλικιακή στιγμή. Οι γονείς δεν πρέπει να ανησυχούν εάν το μωρό τους δεν κοιμάται όλη τη νύχτα πριν την ηλικία του ενός έτους. Ακόμα και μετά το έτος, είναι πολύ συχνό φαινόμενο, τα μωρά να ξυπνάνε τουλάχιστον μία φορά τη νύχτα ή και παραπάνω.

Οι νυχτερινές αφυπνίσεις

Οι νυχτερινές αφυπνίσεις του μωρού εξυπηρετούν πολύ βασικές βιολογικές λειτουργίες κι ανάγκες του μωρού όπως:

• την πρόσληψη των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών και την βέλτιστη σωματική ανάπτυξή του βρέφους μέσω της σίτισης,
• τη συναισθηματική σύνδεση με το γονιό μέσω της επαφής δέρμα με δέρμα
• τη βέλτιστη ανάπτυξη του εγκεφάλου του μέσω των συχνών κύκλων ύπνου REM,
• την προστασία από SIDS (Σύνδρομο Αιφνίδιου Θανάτου στα μωρά) μέσω της αποφυγής μεγάλων διαστημάτων βαθύ ύπνου n-REM.
• Την ενίσχυση και διατήρηση της γαλουχίας.

Η συχνότητα των νυχτερινών αφυπνίσεων ποικίλει κι έτσι, βλέπουμε πολλά μωρά να ξυπνάνε μέχρι και κάθε μία ώρα, να θηλάζουν και να ξανακοιμούνται. Είναι σημαντικό ωστόσο, να δούμε και κάποιους παθολογικούς παράγοντες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη συχνότητα και το εύρος των νυχτερινών αφυπνίσεων.

Αυτοί είναι:

• Κάποια αλλεργία (αλλεργικό άσθμα, έκζεμα, γαστρεντερικά προβλήματα, ατοπική δερματίτιδα κ.ά)
• Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ)
• Ασθένειες (κρυολόγημα, ωτίτιδα, κάποια ίωση)
• Δυσφορία λόγω οδοντοφυίας
• Αναπνοή από το στόμα, ροχαλητό ή/και υπνική άπνοια 
• Σιδηροπενική αναιμία 
• Δυσκολίες κατά τη σίτιση (στο θηλασμό, τη σίτιση με μπουκάλι, το μάσημα, την κατάποση, κ.α.) 
• Αισθητηριακά και νευρολογικά προβλήματα (δυσκολία ανοχής υφών, θορύβων, φωτός ή ασυνήθιστων κινήσεων) 
• Βραχύς χαλινός γλώσσας (ίσως νομίζετε ότι αυτό ισχύει μόνο για τα θηλάζοντα βρέφη, αλλά και τα νήπια μπορεί να έχουν δυσκολίες με τον κοντό χαλινό γλώσσας, ιδιαίτερα κατά την κατάποση και την κίνηση της γλώσσας)

Επιπρόσθετα, θα πρέπει να αναφερθούμε ότι είναι πολύ πιθανό ένα παιδί να αυξήσει τις νυχτερινές αφυπνίσεις σε άλλα δύο πολύ βασικά αναπτυξιακά ορόσημα του πρώτου χρόνου ζωής:

• Κατά την πρώτη περίοδο της εισαγωγής στερεών τροφών, αφού πολλές μελέτες μας έχουν δείξει ότι, η προσθήκη στερεών τροφών στη διατροφή ενός μωρού δεν βοηθάει το μωρό να κοιμηθεί περισσότερο τη νύχτα. 
• Αλλά και την περίοδο που η μητέρα επιστρέφει στην εργασία της, αφού ο νυχτερινός θηλασμός γίνεται ο τρόπος με τον οποίο το μωρό προσπαθεί να επανασυνδεθεί με τη μητέρα του.

Εάν παρατηρείτε κάποια από τα παραπάνω κλινικά σημεία κι ανησυχείτε για τον ύπνο του παιδιού σας, το πρώτο πράγμα που μπορείτε να κάνετε είναι να κρατήσετε μερικές σημειώσεις σε ένα ημερολόγιο ή/ και να τραβήξετε κάποιο βίντεο. Αυτά τα στοιχεία μπορούν να αξιολογηθούν από τον/την παιδίατρο σας σε πρώτο επίπεδο κι ίσως ακόμα να χρειαστεί εκτίμηση κάποιου εξειδικευμένου επαγγελματία υγείας όπως ωτορινολαρυγγολόγου, αλλεργιολόγου, μαίας-συμβούλου θηλασμού, λογοθεραπευτή, εργοθεραπευτή, κ.α..

Γνωρίζουμε άλλωστε από τις έρευνες ότι τουλάχιστον το 80% των βρεφών ηλικίας 0-6 μηνών, ξυπνούν κατά τη διάρκεια του νυχτερινού ύπνου τουλάχιστον μέχρι τον πρώτο χρόνο ζωής.

Υπάρχουν όμως κάποια πράγματα που μπορούμε να κάνουμε από την πλευρά μας και θα τα δούμε μαζί παρακάτω, ώστε να βοηθήσουμε το μωρό να επιτύχει τον καλύτερο δυνατό ύπνο που του ταιριάζει βιολογικά.

Πρακτικές συμβουλές

Οι νυχτερινές αφυπνίσεις μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστούν. 

• Εάν έχετε σύντροφο, ζητήστε του να σας βοηθήσει. 
• Εάν κάνετε βρεφική σίτιση με ξένο γάλα, ενθαρρύνετε τον σύντροφό σας να μοιραστείτε τα γεύματα. 
• Εάν θηλάζετε, ζητήστε από τον σύντροφό σας να αναλάβει το άλλαγμα της πάνας και το ντύσιμο του μωρού νωρίς το πρωί, ώστε να μπορείτε να ξανακοιμηθείτε για λίγη ώρα. 
• Εάν είστε μόνοι σας, θα μπορούσατε να ζητήσετε από κάποια φίλη ή συγγενή να μείνει για λίγες μέρες μαζί σας και να αναλάβει αυτή την αλλαγή της πάνας ή το ντύσιμο του μωρού, ώστε να μπορέσετε να κοιμηθείτε ή να ξεκουραστείτε λίγο παραπάνω.