Αυτισμός – Θεραπευτικές προσεγγίσεις και τρόποι παρέμβασης 

Πίνακας περιεχομένων

• Τι είναι ο αυτισμός 
• Αυτισμός: Θεραπευτικές προσεγγίσεις και τρόποι αντιμετώπισης
• Αισθητηριακή ολοκλήρωση (αισθητηριακή προσέγγιση)
• PECS (προσέγγιση ενίσχυσης της εναλλακτικής επικοινωνίας)
• T.E.A.C.C.H (συμπεριφορική – γνωστική προσέγγιση)
• Κοινωνικές Ιστορίες (προσέγγιση ενίσχυσης τη κοινωνικής αλληλεπίδρασης)
• Γνωσιακή Συμπεριφορική Παρέμβαση (συμπεριφορική – γνωστική προσέγγιση)

Τι είναι ο αυτισμός

Ο αυτισμός είναι μια διάχυτη διαταραχή της ψυχολογικής ανάπτυξης του ατόμου. Είναι μια σύνθετη νευροβιολογική διαταραχή που διαρκεί καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του ατόμου. Ο αυτισμός δημιουργεί δυσκολίες στο άτομο να επικοινωνήσει και να συσχετιστεί με άλλους, καθώς επίσης συνδέεται και με την εμφάνιση δύσκαμπτων ρουτίνων και επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών. Τα συμπτώματα και ο τρόπος εκδήλωσής τους ποικίλει από άτομο σε άτομο.

Κάθε αυτιστικό άτομο είναι μοναδικό και ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνει τον αυτισμό του διαφέρει. Έτσι, έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις και τρόποι παρέμβασης.

Αυτισμός: Θεραπευτικές προσεγγίσεις και τρόποι αντιμετώπισης

Οι προσπάθειες αντιμετώπισης των διαταραχών του φάσματος του αυτισμού, οδήγησαν κατά καιρούς σε διαφορετικές προσεγγίσεις και τρόπους αντιμετώπισης.

Αισθητηριακή ολοκλήρωση (αισθητηριακή προσέγγιση)

Η αισθητηριακή ολοκλήρωση είναι μια νευροβιολογική διαδικασία, που οργανώνει τις αισθήσεις από το σώμα και από το περιβάλλον και καθιστά δυνατή την αποτελεσματική χρήση του σώματος μέσα στο περιβάλλον. Η παρέμβαση της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης αποτελεί μία μέθοδο παρέμβασης που απευθύνεται σε παιδιά με διαταραχές της αισθητηριακής ολοκλήρωσης, οι οποίες οδηγούν σε δυσκολίες στη μάθηση, στην επικοινωνία και την απόδοσή τους σε παραγωγικές και δραστηριότητες καθημερινής ζωής. 

Η αισθητηριακή ολοκλήρωση μελετά τη ρύθμιση και τον συντονισμό των αισθητηριακών συστημάτων, τα οποία είναι τα εξής:

• Απτικό, οπτικό, οσφρητικό, γευστικό, ακουστικό σύστημα
• Αιθουσαίο σύστημα (υπεύθυνο για τη θέση του σώματος στον χώρο σε σχέση με τη θέση της κεφαλής και για τον μυϊκό τόνο)
• Κιναίσθηση (υπεύθυνη για την εσωτερική ενημερότητα της θέσης και κίνησης των μερών του σώματος)
• Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω (που είναι και η οργανωμένη νευρομυϊκή υπόσταση του ανθρώπου)

Οι δραστηριότητες αποσκοπούν στη ρύθμιση και οργανωμένη κατεύθυνση όλων των αισθητηριακών συστημάτων με στόχο την κορύφωση των λειτουργιών: την ΠΡΑΞΗ. Στηρίζονται σε δραστηριότητες με αιώρες, σχοινιά, δίχτυα, κούνιες, πατίνια, κεκλιμένα επίπεδα, ρολά κλπ.

PECS (προσέγγιση ενίσχυσης της εναλλακτικής επικοινωνίας)

Πρόκειται για ένα εναλλακτικό – υποστηρικτικό πρόγραμμα επικοινωνίας, που αναπτύχθηκε το 1985 από τον Andy Bondy και τη Lory Frost, για παιδιά προσχολικής ηλικίας με διαταραχές του αυτιστικού φάσματος και άλλες διαταραχές επικοινωνίας που δεν έχουν λειτουργικό ή κοινωνικά αποδεκτό λόγο.

Το πρόγραμμα εξελίσσεται παράλληλα με την τυπική ανάπτυξη της γλώσσας, με την έννοια ότι αρχικά το παιδί διδάσκεται το «γιατί» και «πώς» να επικοινωνήσει ή ποιες είναι οι βασικές αρχές της επικοινωνίας.

Μέσω της ανταλλαγής καρτών στοχεύει στην ανάπτυξη και ενίσχυση της επικοινωνίας δίνοντας την πρωτοβουλία και το εναρκτήριο βήμα στο παιδί. Αποτελείται από έξι στάδια με συγκεκριμένες και πολύ δομημένες στρατηγικές για την κατάκτηση των απαραίτητων δεξιοτήτων για την επικοινωνία. Παρά την απλότητα που το διακρίνει, θα πρέπει να ακολουθούνται οι συγκεκριμένοι κανόνες που έχει, προκειμένου να φέρει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.

T.E.A.C.C.H (συμπεριφορική – γνωστική προσέγγιση)

H μέθοδος TEACCH αναπτύχθηκε το 1970 από τον Εric Schopler και απευθύνεται σε άτομα με αυτισμό και στοχεύει στη δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων ικανών να προσαρμοστούν στις ιδιαίτερες ανάγκες τους.

Θεμέλιο λίθο της προσέγγισης αποτελεί η έννοια της δόμησης. Η οργάνωση του φυσικού περιβάλλοντος, η ανάπτυξη ημερήσιων προγραμμάτων και συστημάτων εργασίας καθώς και η οπτική αποσαφήνιση των προσδοκιών, συμβάλλουν αποτελεσματικά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και στη χρήση αυτών ανεξάρτητα από την προτροπή και την καθοδήγηση του ενήλικα.

Αναφορικά με τη βελτίωση της επικοινωνίας, η προσέγγιση TEACCH λαμβάνει κατ’ αρχήν υπόψη τα κεντρικά προβλήματα των ατόμων με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος σχετικά με τη γλωσσική ανάπτυξη, την κοινωνική κατανόηση (Θεωρία της Νόησης), την αυθόρμητη αλληλεπίδραση και τη συνδυασμένη προσοχή. Στόχος της μεθόδου είναι να βοηθήσει τα άτομα να καταλάβουν τη δύναμη της επικοινωνίας και έπειτα να μάθουν να επικοινωνούν ανεξάρτητα, αυθόρμητα, λειτουργικά και σε διαφορετικά περιβάλλοντα και καταστάσεις.

Τα μέσα που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν κυρίως χειρονομίες, αντικείμενα, εικόνες, σήματα, νοηματική γλώσσα και λέξεις (ανάλογα με το επίπεδο ικανοτήτων του παιδιού).

Κοινωνικές Ιστορίες (προσέγγιση ενίσχυσης τη κοινωνικής αλληλεπίδρασης)

Οι Κοινωνικές Ιστορίες αποτελούν πολύτιμο μέσο κοινωνικής μάθησης για τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού. Δημιουργήθηκαν από την Carol Gray τη δεκαετία του ΄90 και χρησιμοποιούνται παγκοσμίως από ειδικούς θεραπευτές μέχρι σήμερα. 

Ο θεραπευτής, σε συνεργασία με τον γονέα, συλλέγει πληροφορίες γύρω από το συγκεκριμένο θέμα, τη δεξιότητα, το κατόρθωμα ή την έννοια που πρόκειται να πραγματευτεί στην Κοινωνική Ιστορία. Στη συνέχεια, αναπτύσσει μια ιστορία διατυπωμένη με θετικό και υποστηρικτικό τόνο, απλοποιημένη και εστιασμένη πληροφορία, εξατομικευμένο περιεχόμενο και συγκεκριμένα κριτήρια συγγραφής. Ο στόχος μπορεί να είναι να κατανοήσει το παιδί μια κοινωνική κατάσταση (Gray, 2010), να ενημερωθεί για κατάλληλους τρόπους επικοινωνίας/ έκφρασης/ συμπεριφοράς στα διάφορα πλαίσια ή να προετοιμαστεί για μια επερχόμενη εμπειρία (επίσκεψη σε γιατρό, ταξίδι με αεροπλάνο, πρώτη μέρα στο Δημοτικό κ.α.).

Γνωσιακή Συμπεριφορική Παρέμβαση (συμπεριφορική – γνωστική προσέγγιση)

Η φιλοσοφία της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Παρέμβασης (CBT) βασίζεται στην κεντρική ιδέα ότι ο τρόπος που σκεφτόμαστε διαμορφώνει τη συναισθηματική μας κατάσταση και, κατ’ επέκταση, τη συμπεριφορά μας (Beck, 2011). Μέσα από τη Γνωσιακή Συμπεριφορική παρέμβαση, στοχεύουμε στην τροποποίηση των δυσλειτουργικών για τη ζωή μας σκέψεων, έτσι ώστε να βελτιώσουμε τη συναισθηματική μας κατάσταση και να υιοθετήσουμε λειτουργικές συμπεριφορές.

Το συγκεκριμένο μοντέλο ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης είναι διεθνώς αναγνωρισμένο και, σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα, αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση των συναισθηματικών διαταραχών (αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη) που συχνά εκδηλώνουν τα παιδιά με υψηλής λειτουργικότητας αυτισμό, στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν τον κόσμο και να ενταχθούν σ’ αυτόν. Τα παιδιά μαθαίνουν να εντοπίζουν και να τροποποιούν τις δυσλειτουργικές σκέψεις τους, να αξιολογούν και να ελέγχουν έμμονες ιδέες και συμπεριφορές, να επιλύουν προβλήματα, να υιοθετούν λειτουργική διεκδικητική συμπεριφορά, να διαχειρίζονται το θυμό τους. Παράλληλα, ενισχύουν την αυτογνωσία τους και την αυτοεκτίμησή τους, κατανοούν περισσότερο τις κοινωνικές σχέσεις και αποκτούν μεγαλύτερο κίνητρο για κοινωνική αλληλεπίδραση (Beck, 2011).