Υπεργονεϊκότητα: Μήπως άθελα σου φέρεσαι ως γονιός «Ελικόπτερο»;

Τι είναι υπεργονεϊκότητα και τι σημαίνει να είσαι ο γονιός “ελικόπτερο”; Έχεις ξανακούσει αυτόν τον όρο; Μάθε αν εφαρμόζεις αυτόν τον τρόπο γονεϊκότητας. 

Τι σημαίνει υπεργονεϊκότητα και πώς επιδρά αυτός ο τρόπος γονεϊκότητας στο μεγάλωμα του παιδιού;

Πολλοί γονείς ανησυχούν για την επάρκεια τους στον γονεϊκό τους ρόλο. Έτσι πολλοί ερευνητές στην προσπάθειά τους να τους υποστηρίξουν στο ρόλο τους, έχουν εφεύρει διάφορες τυπολογίες γονέων, ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερη επίγνωση σχετικά με το πώς επιτελούν το έργο τους. 

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Αγάπης και Λογικής υπάρχουν 3 τύποι γονέων: ο λοχίας, ο γονιός σύμβουλος και ο γονιός ελικόπτερο ή υπεργονέας.

Στο παρόν άρθρο περιγράφεται ο τύπος του «υπεργονέα»

Χαρακτηριστικά που έχει η υπεργονεϊκότητα

Ο παιδίατρος Haim Ginott χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τη φράση «γονείς-ελικόπτερα» στο βιβλίο του «Between Parent and Teenager”(Ginott, 1965), ώστε να περιγράψει εκείνους τους γονείς που καθοδηγούν υπερβολικά το παιδί τους, χωρίς να τους αναθέτουν πρωτοβουλίες ή ευθύνες, στερώντας έτσι τη δυνατότητά τους για ελεύθερη βούληση.

Τι σημαίνει υπεργονεϊκότητα;

Ο όρος υπεργονεϊκότητα (over-parenting, helicopter parenting) υποδηλώνει την υπερβολική ενασχόληση των γονιών στην ανατροφή των παιδιών τους, σε ηλικίες που δεν είναι απαραίτητο. Η χρήση αυτής της τακτικής φυσικά αποσκοπεί στο να προστατεύσει τα παιδιά από τυχόν αρνητικά αποτελέσματα και να τα οδηγήσει στην επιτυχία. Οι γονείς αυτοί όμως, χωρίς να το καταλαβαίνουν, γίνονται συνήθως υπερπροστατευτικοί, καθώς δεν δυσκολεύουν στα παιδιά να κάνουν τις επιλογές τους, να μάθουν από τις συνέπειες των πράξεών τους, και να βιώσουν αρνητικά συναισθήματα, που μπορεί να οδηγήσει σε μηνύματα ανεπάρκειας και χαμηλής προσωπικής αξίας. 

Τι κάνει ένας υπεργονέας;

Για παράδειγμα, παρέχουν υπερβολικές οδηγίες στο παιδί τους σχετικά με το πώς θα παίξει ή θα εργαστεί για το σχολείο. Προγραμματίζουν υπερβολικά τον χρόνο του παιδιού με πολλές δομημένες δραστηριότητες, συρρικνώνοντας δραματικά τον ελεύθερο χρόνο του παιδιού. Βρίσκουν δικαιολογίες για το παιδί, αλλά διαμαρτύρονται για τον αδέξιο χειρισμό των ευθυνών. Συχνά κάνουν πράγματα αντί για το ίδιο, όπως να του βουρτσίζουν τα δόντια, να το ταΐζουν ή να του κάνουν μπάνιο, παρόλο που μπορεί να τα κάνει αυτά μόνο του, εμποδίζοντας έτσι την σταδιακή του αυτονόμηση.

Ποιος ο ρόλος του γονιού;

Αναμφίβολα, ρόλος κάθε γονιού είναι να παρέχει καθοδήγηση στο παιδί του, να εμπλέκεται συναισθηματικά στη ζωή του και να επιδεικνύει ενδιαφέρον. Αυτά τα εξισορροπεί αποτελεσματικά ο γονιός τύπου «συμβούλου» ή «συναισθηματικού μέντορα». Η διαφορά με τους «υπεργονείς», είναι ότι αυτό το πράττουν σε υπερβολικό βαθμό, που ενδεχομένως να μετατραπεί σε κάτι κουραστικό, παρεμβατικό και δυσκολεύει το παιδί να αποκτήσει τη σταδιακή αυτονομία, τη δυνατότητα πειραματισμού και μάθησης μέσω βιώματος. Εν τέλει μπορεί να καθυστερήσει η διαδικασία ωρίμανσης!

Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι ο υπεργονέας χαρακτηρίζεται ταυτόχρονα από θετικά αλλά και αρνητικά στοιχεία. Αφενός η συμπεριφορά του διέπεται από στοργή και ενδιαφέρον για το παιδί του, αλλά ταυτόχρονα σε ακραία μορφή μπορεί να γίνουν πιο παρεμβατικοί, απαιτητικοί και να επιζητούν το τέλειο. Τα τελευταία αυτά χαρακτηριστικά μπορεί να αποτελέσουν δυσμενείς παράγοντες για τη μετέπειτα εξέλιξη του παιδιού.

Συνέπειες που μπορεί να έχει η υπεργονεϊκότητα στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού

Οι παραπάνω γονεϊκές συμπεριφορές, αν λαμβάνουν χώρα σε υπερβολικό βαθμό, γίνονται μη αποτελεσματικές, καθώς επηρεάζουν όλους τους τομείς ανατροφής των παιδιών: τον βιοσωματικό, τον γνωστικό, τον κοινωνικό και τον συναισθηματικό τομέα. 

Ποιες οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά;

Η ψυχολόγος Β. Παππά αναφέρει ότι παιδιά που ανατρέφονται από υπεργονείς δυσκολεύονται στο να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και ευθύνες και στην εξάσκηση της δεξιότητας της επίλυσης προβλήματος. Δυσκολεύονται να θέσουν στόχους και παραιτούνται πιο εύκολα από την προσπάθειά τους. Συχνά δυσκολεύονται να διαχειριστούν το άγχος τους και έχουν μικρή ανοχή στη ματαίωση.

Η υπεργονεϊκότητα –πέρα από το γεγονός ότι δυσκολεύει την αυτοδιάθεση και την ελευθερία, το θάρρος της γνώμης του και τη δημιουργική έκφραση του παιδιού– διαμορφώνει εν τέλει, παιδιά που δεν είναι ευχαριστημένα με τον εαυτό τους, και σε πιο σοβαρές περιπτώσεις οδηγεί σε ζητήματα εσωτερίκευσης (άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση). 

Μπορεί να αλλάξει η υπεργονεϊκότητα;

Φυσικά, τίποτα δεν είναι καταληκτικό. Το να είσαι γονιός είναι ένας σπουδαίος και ταυτόχρονα δύσκολος ρόλος που δεν έρχεται παρέα με κάποιο εγχειρίδιο. Μπορεί ένας γονιός που από ενδιαφέρον έχει μετατραπεί σε υπεργονέας, να κάνει κάποιες αλλαγές είτε μόνος είτε με επαγγελματική βοήθεια που θα ωφελήσει τόσο το παιδί όσο και τον ίδιο.

5 Συμβουλές προς γονείς ώστε να αποφευχθεί η υπεργονεϊκότητα

1.Να μάθουν τα παιδιά Βασικές Αξίες Ζωής (ευγένειας, σεβασμού, ενσυναίσθησης, συνεργασίας) καθώς και Δεξιότητες Ζωής (αυτοφροντίδας, αυτοεξυπηρέτησης).

2. Να μάθουν τα παιδιά πώς να αναπτύσσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, δηλαδή να συνδιαλέγονται, πρόσωπο-με πρόσωπο, να παίρνουν πρωτοβουλίες να ξεκινήσουν ένα διάλογο, να επιχειρηματολογούν, να θέτουν τα όριά τους με μηνύματα σε α΄ πρόσωπο, κ.α. σε αντίθεση με τον διαδικτυακό μόνο τρόπο επικοινωνίας.

3. Ανάθεση ευθυνών και αρμοδιοτήτων στα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία τους (π.χ. να μαζεύει τα παιχνίδια του, τα ρούχα του, την τσάντα του, το δωμάτιό του) και δυνατότητα επιλογών π.χ. «Τι θα ήταν το καλύτερο για σένα…; «Τι άθλημα/ hobby θα ήθελες να ακολουθήσεις;»

4.Να μάθουν τα παιδιά πώς να επιλύουν μόνα τους προβλήματα, π.χ. «πώς σκέφτεσαι να χειριστείς το θέμα αυτό;» 

5. Να μάθουν τα παιδιά πώς να συνεργάζονται τόσο με τους εκπαιδευτικούς όσο και με τους φίλους και συμμαθητές τους (ανάπτυξη κοινωνικών & συνεργατικών δεξιοτήτων).

Αντιστάθμισμα στην υπεργονεϊκότητα αποτελεί το Μοντέλο της Απλοποίησης!

Οι παραπάνω δεξιότητες αφορούν τις δεξιότητες που υιοθετεί ο τύπος γονέα «συναισθηματικού μέντορα» ή αλλιώς γονέας τύπου «συμβούλου» και διδάσκονται αναλυτικά σε σχολές γονέων και θα αναλυθούν σε επόμενο άρθρο.

Τέλος, αξίζει να ανατρέξετε στα τρία άρθρα μου, όπου παρουσιάζω τις ιδέες του μοντέλου της Απλοποίησης (Simplicity Parenting), το οποίο μπορεί να λειτουργήσει ως αντιστάθμισμα στην υπεργονεϊκότητα!

«Simplicity Parenting»: Τελικά… είναι Απλό να είσαι Γονιός! 1ο Μέρος
«Simplicity Parenting»: Τελικά… είναι Απλό να είσαι Γονιός! 2ο Μέρος
«Simplicity Parenting»: Τελικά… είναι Απλό να είσαι Γονιός! 3ο Μέρος

Από την Ιωάννα Ρεϊζοπούλου, Ψυχολόγο & Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια, 
reizjoanna@gmail.com