Ποιες συμπεριφορές του παιδιού κρύβουν άγχος;

Πίνακας περιεχομένων

• Ποιες συμπεριφορές του παιδιού κρύβουν άγχος;
• Ποιες είναι λοιπόν αυτές οι συμπεριφορές που πρέπει να γνωρίζουμε ότι ίσως “κρύβουν” άγχος, ώστε να βοηθήσουμε ουσιαστικά το παιδί;
  • 1. Θυμός
  • 2. Έλλειψη συγκέντρωσης
  • 3. Αρνητισμός
  • 4. Ανυπακοή
  • 5. Υπερβολικός προγραμματισμός
  • 6. Δυσκολίες στον ύπνο
  • 7. Αποφυγή
  • 8. Απότομα ξεσπάσματα
• Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς;

Ποιες συμπεριφορές του παιδιού κρύβουν άγχος;

Συνήθως, θεωρούμε ότι το άγχος έχει να κάνει με δυσκολία στην αναπνοή, αποφυγή των κοινωνικών περιστάσεων ή με ιδρωμένες παλάμες. Στην πραγματικότητα όμως, αυτή είναι μία από τις πολλές πλευρές αυτού του συναισθήματος, και για αυτό οι συμπεριφορές που μπορεί να δείχνουν άγχος ποικίλουν σε κάθε παιδί. 

Ορισμένες από αυτές τις συμπεριφορές θεωρούνται μη επιθυμητές προς τους γύρω μας, επομένως τείνουμε να εστιάζουμε σε εκείνες αντί να αναλογιστούμε τι “κρύβουν” στον πυρήνα τους. Αυτή όμως η εσφαλμένη επικέντρωση, ακόμα κι αν δεν αφορά στην επίπληξη αλλά στην καλοπροαίρετη προσπάθεια εξάλειψης της σχετικής συμπεριφοράς, οδηγεί το παιδί στο να νιώσει ότι δεν το κατανοούμε ή δεν το αποδεχόμαστε. Κατά συνέπεια, μπορεί να ξεσπάσει ακόμα πιο έντονα ή και να αποτραβηχτεί μακριά μας. 

Ποιες είναι λοιπόν αυτές οι συμπεριφορές που πρέπει να γνωρίζουμε ότι ίσως “κρύβουν” άγχος, ώστε να βοηθήσουμε ουσιαστικά το παιδί;

1. Θυμός

Όταν το παιδί νιώσει ότι εκτίθεται υπερβολικά σε μια κατάσταση που το δυσκολεύει ενώ παράλληλα αισθάνεται ότι δεν μπορεί να ανταπεξέλθει, και μάλιστα για μεγάλο και συνεχές χρονικό διάστημα, νιώθει αβοήθητο. Αυτή η αίσθηση οδηγεί στον εκνευρισμό και στην απογοήτευση, που κλιμακώνονται με τη σειρά τους σε θυμό. Επιπλέον, το άγχος και ο θυμός όχι μόνο εκδηλώνονται με παρόμοιες σωματικές αντιδράσεις (π.χ. η καρδιά χτυπάει γρηγορότερα, η αναπνοή γίνεται πιο δύσκολη κ.λπ.) αλλά ενεργοποιούνται και από παρόμοιες περιοχές στον εγκέφαλο. Επομένως είναι πιθανό κάτι που φαίνεται πως προκαλεί θυμό στο παιδί, στην πραγματικότητα να το αγχώνει. 

2. Έλλειψη συγκέντρωσης

Ένα χαρακτηριστικό που το έχουμε συνδέσει με καταστάσεις όπως η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) και πράγματι, σε πολλές περιπτώσεις παιδιών με σχετική διάγνωση συνυπάρχει και το άγχος. Έρευνες όμως έχουν δείξει ότι παιδιά με άγχος δεν παρουσιάζουν κατ’ ανάγκη συχνότερα ΔΕΠ-Υ, αλλά ότι τα συμπτώματα που εκδηλώνονται και στις δύο αυτές καταστάσεις μοιάζουν πολύ. Τα παιδιά που αγχώνονται τείνουν να απορροφούνται τόσο από τις σκέψεις τους, που τους είναι δύσκολο να συγκεντρωθούν εδώ και τώρα με το μυαλό τους να “τρέχει” σε τέτοιο βαθμό και ειδικά όταν οι συνθήκες το απαιτούν περισσότερο, όπως π.χ. στη σχολική τάξη.

3. Αρνητισμός

Τα άτομα με άγχος είναι πολύ περισσότερο επιρρεπή σε αρνητικές σκέψεις, με αποτέλεσμα αυτές να εμφανίζονται συχνότερα και με περισσότερη ένταση. Ως αποτέλεσμα, είναι πιθανόν να βγαίνει προς τα έξω μια αίσθηση κατήφειας και απαισιοδοξίας. Ειδικά τα παιδιά όμως δυσκολεύονται ακόμα περισσότερο, διότι το μυαλό τους δεν μπορεί ακόμα να αναγνωρίσει εντελώς μια σκέψη ως απλή σκέψη και όχι ως πραγματικότητα, ούτε να καλλιεργήσει ακόμα πρακτικές όπως η αυτο-ενθάρρυνση (positive self-talk). 

4. Ανυπακοή

Όταν ένα παιδί λόγω του άγχους του αισθάνεται χαμένο, θα προσπαθήσει να ανακτήσει τον “έλεγχο της ζωής του” συχνά με τρόπους που μας φαίνονται αψυχολόγητοι ή παράξενοι, καθώς δεν μπορεί να επικοινωνήσει αυτό που αισθάνεται πραγματικά. Για παράδειγμα, ένα παιδί που ήδη δυσκολεύεται να πάει για ύπνο, θα απαιτήσει οπωσδήποτε να πάρει μαζί του το κόκκινο αντί για το κίτρινο αρκουδάκι! Είναι πολύ εύκολο να παρερμηνεύσουμε τέτοιου είδους συμπεριφορές ως έλλειψη πειθαρχίας και ανυπακοής, όταν στην πραγματικότητα το παιδί προσπαθεί να βρει κάτι στο οποίο μπορεί να ασκήσει επιρροή, άρα και να αισθανθεί ασφάλεια.

5. Υπερβολικός προγραμματισμός

Η προετοιμασία για όλα τα πιθανά σενάρια είναι ένας ακόμα τρόπος να νιώσει το παιδί ασφαλές και ότι έχει τον έλεγχο της κατάστασης, και αφορά καταστάσεις όπου προσπαθεί να φτιάξει νοερά ένα πρόγραμμα ώστε να ξέρει ακριβώς τι θα κάνει, πέραν του σημείου όπου είναι πρακτικά απαραίτητο. Για παράδειγμα, αν είναι καλεσμένο σε ένα πάρτι γενεθλίων, εκτός από το τι δώρο θα αγοράσει και τι θα φορέσει, πιθανόν να θέλει να ξέρει ποιοι άλλοι θα είναι εκεί, ποια παιχνίδια ακριβώς θα παίξουν, πότε ακριβώς θα έρθουν να το πάρουν, τι θα κάνουν αν κάποιος παρουσιάσει μια αλλεργία και οποιαδήποτε άλλη λεπτομέρεια. 

6. Δυσκολίες στον ύπνο

Το άγχος και οι δυσκολίες στον ύπνο είναι ένας φαύλος κύκλος, με πολλά παιδιά να μένουν ξύπνια για ώρες απορροφημένα από τις σκέψεις τους. Άλλες φορές μπορεί να κοιμούνται και να ξυπνούν πολλές φορές μέσα στη νύχτα, ή και να φοβούνται να κοιμηθούν για διάφορους λόγους, όπως π.χ. ότι δεν θα ακούσουν το ξυπνητήρι. Γενικότερα, τα θέματα στον ύπνο είναι συχνά από τα πρώτα σημάδια εσωτερικευμένου άγχους.

7. Αποφυγή

Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να αποφεύγουμε ούτως ή άλλως κάτι δύσκολο, όμως τα παιδιά με άγχος αρκετά παραπάνω. Μπορεί να αποφύγουν να κάνουν τις εργασίες τους μέχρι την τελευταία στιγμή, ή να κάνουν οτιδήποτε άλλο ώστε να μην ασχοληθούν αυτές τις εργασίες. Φυσικά, αυτή η αναβολή κάνει το άγχος να έρχεται στο τέλος δυνατότερο. 

8. Απότομα ξεσπάσματα

Όταν ένα παιδί που εκ πρώτης όψεως φαίνεται ήρεμο έχει ξαφνικά ένα απότομο ξέσπασμα με αφορμή κάτι φαινομενικά αθώο ή άσχετο, ίσως σκεφτούμε “μύγα το τσίμπησε;”. Σε αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να αναρωτηθούμε εάν το παιδί δεν μπορεί να εκφράσει επαρκώς το άγχος του και καταλήγει να το κρύβει, μέχρι εν τέλει να “σκάσει η φούσκα”. Μάλιστα, όσο περισσότερο το παιδί καταπιέζει ή κρύβει τα συναισθήματα του, τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η έκρηξη σε κάτι που προκάλεσε το άγχος – πολύ μεγαλύτερη από ό,τι θα δικαιολογούνταν για τη συγκεκριμένη περίσταση.

Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς;

Το να μπορούμε να ανιχνεύσουμε το άγχος πίσω από αυτές τις συμπεριφορές θα ανακουφίσει το παιδί, διότι θα θεωρήσει ότι το καταλαβαίνουμε και θα αισθανθεί ασφαλές. Κανένα παιδί δεν εκδηλώνει δύσκολες συμπεριφορές επειδή θέλει να μας δυσκολέψει, αντίθετα προσπαθεί να επικοινωνήσει μια ανάγκη του. Ας θυμόμαστε ότι δεν μπορεί να τις κάνει αντιληπτές με τον ίδιο τρόπο που μπορεί ένας ενήλικας, επομένως δεν έχουμε παρά να το αγκαλιάσουμε πραγματικά και έτσι θα μπορούμε να δούμε τι το απασχολεί και να το υποστηρίξουμε!