Μαιευτική Βία: Αποχωρισμός μητέρας βρέφους μετά τον τοκετό & επιπτώσεις

Η μαιευτική βία δεν αφορά μόνο την περίοδο της εγκυμοσύνης και του τοκετού, αλλά και το διάστημα μετά τον τοκετό, καθώς πολλές από τις πρακτικές που εφαρμόζονται, όπως ο αποχωρισμός μητέρας-βρέφους, είναι τραυματικές, τόσο για τη μητέρα όσο και για το νεογνό και επηρεάζουν τη δυάδα στη δημιουργία δεσμού ασφαλούς προσκόλλησης, αυξάνουν την επίπτωση της επιλόχειας κατάθλιψης και επηρεάζουν την προσωπικότητα του νέου ανθρώπου που γεννιέται.

Τι σημαίνει ο αποχωρισμός μητέρας βρέφους;

Στις δυτικές κοινωνίες είναι ευρέως διαδεδομένη η πρακτική του αποχωρισμού μητέρας-βρέφους αμέσως μετά τον τοκετό, για διάφορα διαστήματα. 

Στο άρθρο αυτό θα δούμε πώς η πρακτική αυτή επιδρά στη δυάδα μητέρας-βρέφους, στην ανάπτυξη μεταξύ τους δεσμού, καθώς και στην επίδραση που έχει στην εμφάνιση επιλόχειας κατάθλιψης στις μητέρες και αύξησης των επιπέδων stress στα νεογνά.

Ιστορική Αναδρομή

Οι πρακτικές που εφαρμόζονται σε σχέση με την απομάκρυνση ή μη, του νεογέννητου από τη μητέρα του αμέσως μετά τον τοκετό, διαφέρουν μεταξύ των διάφορων λαών και αλλάζουν με την πάροδο των χρόνων και την ιατρικοποίηση του τοκετού.

Ο αποχωρισμός μητέρας βρέφους ως αποτέλεσμα αντιλήψεων

Διάφορες αντιλήψεις και πρακτικές που χρησιμοποιούνται με σκοπό να επιτύχουν την καλύτερη υγεία μητέρας και βρέφους μετά τον τοκετό, αλλά και την εμφάνιση επιθυμητών χαρακτηριστικών στο νεογνό (πχ. να γίνει ψηλό, να μην «λαγοκοιμάται», να γίνει γερό κλπ), οδήγησαν τις κοινωνίες στην εφαρμογή διαφορετικών τακτικών σε σχέση με το πότε γίνεται η απολίνωση του ομφάλιου λώρου, αλλά και αν το νεογνό θα παραμείνει κοντά στη μητέρα του, ακόμα και το αν θα τραφεί με μητρικό γάλα κατά τις πρώτες ώρες ή και ημέρες μετά τον τοκετό.

Οι αλλαγές που οδήγησαν στις σημερινές πρακτικές

Πολλές από αυτές τις πρακτικές χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα (πχ. φάσκιωμα,  μπάνιο αμέσως μετά τον τοκετό κ.λπ.), αν και τείνουν να εκλείψουν, όμως κάποιες πρακτικές που εφαρμόζονται σήμερα σε σχέση με τον αποχωρισμό μητέρας- βρέφους φαίνονταν αδιανόητες παλιότερα, πριν ο τοκετός ιατρικοποιηθεί.

Χαρακτηριστικό σχετικά με το πώς σταδιακά επικράτησε ο αποχωρισμός μητέρας βρέφους στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, είναι το απόσπασμα από συνέντευξη μαίας, η οποία φοίτησε στη σχολή μαιών του Αλεξάνδρα, το διάστημα 1959-1962 και δούλεψε στα χωριά της Κορινθίας, αλλά και στο νοσοκομείο Κορίνθου αργότερα, όπως το παραθέτει στην έρευνά της η Παναγιωτοπούλου Π., (2015, σ. 118)

Όταν γέννησε (πριν λίγα χρόνια… μία ανιψιά σε ιδιωτικό μαιευτήριο στην Αθήνα) πήγα να βγω έξω για να ενημερώσω την κουνιάδα μου και μου λέει ο γιατρός : «Πού πας; Αν δεν ενημερώσουμε εμείς πρώτοι δεν θα βγεις έξω». Μου έπεσαν τα μούτρα. Το μωρό τρεις φορές το έβγαλαν από την αίθουσα τοκετών για να το δείξουν στους συγγενείς, για να πάρουν πουρμπουάρ. (Παναγιωτοπούλου, 2015, σ. 118)

Ποιες είναι οι πρακτικές που ακολουθούν τα μαιευτήρια σήμερα;

Μέχρι πριν λίγα χρόνια, η πρακτική του άμεσου αποχωρισμού μητέρας βρέφους όπως ακριβώς περιγράφεται στο απόσπασμα παραπάνω ήταν ο κανόνας στα μαιευτήρια. 

Η μητέρα έμενε στον χώρο της Ανάνηψης για αρκετές ώρες και το νεογέννητο, αμέσως μετά τον τοκετό, απομακρυνόταν βίαια από τη μητέρα του (στην καλύτερη περίπτωση της το έδειχναν από μακριά) και οδηγούταν σε ανοιχτό θερμαινόμενο κουνάκι για μέτρηση Apgar score, αναρρόφηση αεραγωγών κλπ. Το μωρό αμέσως μετά μπορεί να έκανε το πρώτο του μπάνιο και στη συνέχεια το έδειχναν στους συγγενείς που περίμεναν έξω.

Στις μέρες μας και μετά από σταθερή πίεση των μητέρων αλλά και πολλών επαγγελματιών υγείας, πολλές από αυτές τις πρακτικές έχουν αλλάξει.

Σε πολλές περιπτώσεις όμως και όπως φαίνεται από μαρτυρίες και καταγγελίες μητέρων, πρακτικές αποχωρισμού μητέρας και βρέφους μετά τον τοκετό, εξακολουθούν να εφαρμόζονται.

Τέτοιες πρακτικές είναι:

• Γρήγορη απολίνωση του ομφάλιου λώρου
• Αποχωρισμός μητέρας-βρέφους αμέσως μετά τον τοκετό (για παρακολούθηση του νεογνού, μέτρηση Apgar score, ανάνηψη κλπ)
• Δεν δίνεται έστω μετά από αυτές τις ενέργειες το μωρό πίσω στη μητέρα του, ώστε να παραμείνει σε δέρμα με δέρμα επαφή με τη μητέρα, αλλά οδηγείται σε άλλο χώρο από αυτόν που βρίσκεται η μητέρα κατά τη διάρκεια της ανάνηψης και μέχρι να ανέβουν στο δωμάτιο. Αυτό συμβαίνει τόσο σε φυσιολογικούς τοκετούς, όσο και σε καισαρικές τομές. Η μητέρα μάλιστα στον χώρο της ανάνηψης συχνά παραμένει απομονωμένη, χωρίς επικοινωνία με τους δικούς της.
• Συχνά αποθαρρύνεται ο άμεσος θηλασμός μέσα στην πρώτη ώρα μετά τον τοκετό ή/και καθυστερεί γενικά ο πρώτος θηλασμός του μωρού.
• Οι μητέρες συχνά παροτρύνονται να μην κάνουν rooming in ή να παραμένουν μακριά από τα μωρά τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα, με διάφορες αιτιολογίες (παιδιατρική εξέταση που διαρκεί πάρα πολλή ώρα, παρότρυνση της μητέρας να αφήνει το νεογνό στην αίθουσα νεογνών για να ξεκουραστεί κατά τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας κλπ). 
• Πολλές φορές, μητέρες που εκφράζουν επιθυμία συνδιαμονής (rooming in) και αποκλειστικού θηλασμού, λοιδορούνται και δέχονται υποτιμητικά σχόλια από το προσωπικό των μαιευτηρίων.

Οι ιδιαίτερα δύσκολες παρούσες συνθήκες της πανδημίας Covid-19, έχουν δημιουργήσει πλήθος νέων συνθηκών και καταστάσεων που επιβάλλονται στις μητέρες και τα νεογνά, οι οποίες διαταράσσουν τον φυσιολογικό δεσμό μητέρας-βρέφους και παρεμβαίνουν στην ανάγκη της δυάδας να παραμείνει μαζί μετά τον τοκετό. Τα πρωτόκολλα των μαιευτηρίων για τον Covid-19, συχνά έχουν δυσβάσταχτες επιπτώσεις για τις εγκύους, τις επίτοκες και τις νέες μητέρες και τα μωρά τους.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις

Πλέον έχουμε στη διάθεσή μας πλήθος μελετών που δείχνουν ξεκάθαρα τόσο τα οφέλη του μη αποχωρισμού και της παραμονής σε δέρμα με δέρμα επαφής μητέρας βρέφους, όσο και τις δυσμενείς συνέπειες σε βάθος χρόνων στα βρέφη που αποχωρίστηκαν από τις μητέρες τους. Οι μελέτες αυτές αφορούν τόσο σε τελειόμηνα, όσο και σε πρόωρα νεογνά.

Σύμφωνα με έρευνες

Η δέρμα με δέρμα επαφή και ο θηλασμός κατά τις 2 πρώτες ώρες μετά τον τοκετό επηρεάζει θετικά την ανταπόκριση της μητέρας στο μωρό της, τις δυνατότητες αυτορρύθμισης του βρέφους, την εγγύτητα της δυάδας στα χρόνια που ακολουθούν.

Όταν αποχωρίζεται η μητέρα από το βρέφος αμέσως μετά τον τοκετό, υπάρχει σημαντικά αρνητικός αντίκτυπος σε όλα τα παραπάνω, που δεν μειώνεται ούτε όταν αργότερα εφαρμόζεται στις δυάδες αυτές η πρακτική του rooming in.

Επιπρόσθετα, πρακτικές όπως το φάσκιωμα, βρέθηκε να μειώνει την ανταπόκριση της μητέρας στο βρέφος και την ικανότητά της να για στοργή προς το βρέφος και την εγγύτητα της δυάδας.

Αλλά και σε σχέση με την επιλόχεια κατάθλιψη, υπάρχουν διαθέσιμες πλήθος ερευνών, που δείχνουν σημαντικά μειωμένα ποσοστά εμφάνισής της κατά τους μήνες που ακολουθούν τον τοκετό σε μητέρες που είχαν αμέσως μετά τον τοκετό τους επαφή δέρμα με δέρμα με τα μωρά τους.Είναι λοιπόν σημαντικό να ενθαρρύνονται πρακτικές οι οποίες θα διευκολύνουν την εγγύτητα των γονέων με το νεογέννητο μωρό τους, στο κρίσιμο διάστημα της «ευαίσθητης περιόδου» μετά τον τοκετό, όπως η άμεση και παρατεταμένη δερματική επαφή, η φροντίδα με επίκεντρο την οικογένεια, οι αυξημένες ώρες επισκεπτηρίων, η βελτίωση του χωροταξικού περιβάλλοντος των μαιευτηρίων και η διευκόλυνση τόσο της φυσικής όσο και της συναισθηματικής εγγύτητας των νέων γονιών με τα νεογέννητα βρέφη να είναι πρώτη προτεραιότητα στη φροντίδα των μητέρων, και των νεογνών. (Bigelow, Power, MacLellan-Peters, Alex, & McDonald, 2012)

_¹ Apgar score: Κλίμακα για την αξιολόγηση της σωματικής κατάστασης ενός βρέφους κατά τη γέννησή του. Εκτιμάται η καρδιακή συχνότητα, η αναπνοή, ο μυϊκός τόνος, η αντίδραση στα ερεθίσματα και το χρώμα του βρέφους ένα λεπτό μετά από τη γέννηση και επανεκτιμούνται μετά από 5 λεπτά. Ο κάθε παράγοντας βαθμολογείται με 0, 1 ή 2· το μέγιστο συνολικό σκορ είναι το 10.