Εφηβεία: Όλα όσα θέλετε να ξέρετε

1. Ποια περίοδο στη ζωή ενός ατόμου ονομάζουμε εφηβεία; Έχει ξεκάθαρα ηλικιακά όρια;

Εφηβεία είναι η περίοδος αλλαγών στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Προετοιμάζει τον άνθρωπο για την ενηλικίωσή του, την πλήρη ανάληψη ευθύνης για τη ζωή του. Είναι περίοδος αναπροσδιορισμού λόγω ωρίμανσης. Σε ρυθμό και ένταση είναι παρόμοια με την περίοδο των πρώτων έξι χρόνων. Ως προς την ηλικία, η εφηβεία εξελίσσεται από περίπου τα δώδεκα ως γύρω τα εικοσιπέντε.

2.Θυμάμαι τον εαυτό μου στην εφηβεία. Ήταν μια ζόρικη περίοδος, δύσκολη, που οδηγούσα τον εαυτό μου — και τους γονείς μου φυσικά–  στα άκρα. Γιατί; Οι λόγοι είναι βιολογικοί, ορμονικοί ή συμβαίνει και κάτι άλλο;

Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ο εγκέφαλός μας αναπτύσσεται και αλλάζει κι έτσι αλλάζει ο τρόπος που θυμόμαστε, ο τρόπος που σκεφτόμαστε, που συλλογούμαστε, που εστιάζουμε την προσοχή μας, που λαμβάνουμε αποφάσεις και που σχετιζόμαστε με τους άλλους. Δεν είναι απλώς «οι ορμόνες». Δεν είναι επίσης «ανωριμότητα»· ούτε «πνεύμα αντίρρησης και απομάκρυνσης». Οι έφηβοι εξελίσσονται και έχουν ανάγκη τους ενηλίκους. Δεν είναι όμως πια παιδιά· μας χρειάζονται αλλιώς: με αμοιβαιότητα και ισοτιμία, με εμπιστοσύνη,  αλληλο-σεβασμό και αλληλο-υποστήριξη.

3.Πόσα μπορούν να αλλάξουν στην εφηβεία, ποιος είναι ο συνήθης δρόμος για να μεταμορφωθεί ένα παιδί σε ενήλικο; Πολλές σκέψεις, αμφιβολίες, έγνοιες, πάθη, υπερβολές, αναμέτρηση με το εγώ… το εσείς.

Αναπροσδιορίζονται πολλά. Είναι οι αλλαγές στο σώμα: απορίες, ανησυχίες, αίσθηση ανάμικτη της χαράς και του φόβου απέναντι στο νέο. Είναι οι αλλαγές στις σχέσεις: αναζητούμε μεγαλύτερη αυτονομία ενώ, ταυτοχρόνως, έχουμε βαθύτατη ανάγκη την αναγνώριση και την αποδοχή των σημαντικών ενηλίκων της ζωής μας. Την ίδια ακριβώς στιγμή, ανοιγόμαστε σε νέες σχέσεις με τους συνομήλικους: σχέσεις φιλίας, σχέσεις ζευγαριού, σχέσεις συναισθηματικά πρωτόγνωρες και ευάλωτες. Είναι και το ότι η ζωή μας καλεί να αναλάβουμε προσωπική ευθύνη για τη ζωή μας, μία διαδικασία μετάβασης που συχνά μοιάζει πολύ αμφίρροπη, γεμάτη ρίσκο και αβεβαιότητα.

4.Είναι στόχος μας να κάνουμε τη διαδικασία πιο ανώδυνη, πιο χαρούμενη ή είναι ένας δύσκολος δρόμος που ο καθένας πρέπει να διαβεί;

Η διαδικασία της εφηβείας είναι φυσική και πλούσια – μοιάζει με την άνοιξη. Είναι στη φύση της η χαρά, το όνειρο, η προοπτική, ο ενθουσιασμός. Δύσκολη είναι η αποδοχή του πρωτόγνωρου, του άγνωστου, της αβεβαιότητας, της αλλαγής, του αναπροσδιορισμού. Γι’ αυτό στην εφηβεία χρειαζόμαστε τους σημαντικούς μας ενηλίκους· τους παπούδες, τις γιαγιάδες, τους μπαμπάδες, τις μαμάδες, τους δασκάλους, όλους. Χρειαζόμαστε επίσης και τις παρέες των συνομηλίκων. Όλες αυτές οι ανάγκες συχνά τρομάζουν. Αυτό όμως δεν είναι αναγκαίο – ούτε αναπόφευκτο.

5.Φταίνε για όλα οι γονείς; Ποιο είναι το πιο συνηθισμένο λάθος που κάνουν οι γονείς στη συγκεκριμένη περίοδο;

Μα, τι θα πει «φταίνε»! Ενώ βέβαια διαθέτουν γονεϊκό ένστικτο, η αλλοπρόσαλλη κοινωνική συνθήκη, δεν τους επιτρέπει να έχουν στα παιδιά τους εμπιστοσύνη. Κατά βάθος δύο είναι τα βασικά: καλή και νηφάλια σχέση με τον εαυτό μας και σχέση συναισθηματικού δεσμού με τα παιδιά μας (Σημ. Ακριβώς τα ίδια ισχύουν και για τους εκπαιδευτικούς, που έχουν μεγάλη σημασία στη ζωή των εφήβων). Αξίζει πάντα τον κόπο, ως ενήλικοι, υπεύθυνοι για το μεγάλωμα ανηλίκων, να ζητήσουμε συμβουλευτική υποστήριξη για τον εαυτό μας.

6.Και τη στιγμή που πάνω από το κεφάλι του εφήβου βρίσκεται ένα απειλητικό σύννεφο, πρέπει να πάρει τις πιο σημαντικές αποφάσεις στη ζωή του.

Το «απειλητικό σύννεφο» είναι μέσα στο κεφάλι μας, θα έλεγα· τόσο των μεγάλων όσο και των μικρών. Ας σκεφτούμε ότι ακολουθεί μια ζωή, με αλλαγές και απροσδόκητα. Ας καλλιεργήσουμε την ασφάλεια, τη συναισθηματική ισορροπία, ας σεβαστούμε τον προσωπικό ρυθμό του κάθε εφήβου, ας τους αφήσουμε ήσυχους να ψάξουν τον δρόμο τους. Οι πανελλήνιες δεν είναι το τέλος αυτού του δρόμου.

7.Όρια, απαγορεύσεις, κανόνες. Που να βρει κανείς τη ζυγαριά, το μέτρο για να αποφασίσει ποιο οφείλει να είναι το όριο;

Δεν υπάρχει ζυγαριά. Έχω ψάξει, σας το λέω. Υπάρχει τρόπος. Είναι ο τρόπος της ροής της διαδικασίας. Όλα καθορίζονται από την εμπιστοσύνη, την καλή πρόθεση, την αυθεντικότητα, την ενσυναίσθηση και την αποδοχή μεταξύ ανηλίκων και ενηλίκων. Μιλάμε για αρετές έμφυτες στον άνθρωπο, που είμαστε βέβαια ικανοί να τις φιμώσουμε, είμαστε όμως και απολύτως ικανοί να τις καλλιεργήσουμε. Αν το κάνουμε, ωριμάζουμε ως γονείς και, ω! τι ευτυχία, ωριμάζουμε μαζί με τα παιδιά μας.

8.Η ελεύθερη πληροφορία- με όσα συνεπάγεται- μέσα από το διαδίκτυο πόσο επηρεάζει και πώς τους σύγχρονους εφήβους; Είναι πάντα έτοιμοι να διαχειριστούν όλα όσα βλέπουν, ακούν και μαθαίνουν;

Πολύ και με πολλούς, ψηλαφητά μόνο γνωστούς ακόμα, τρόπους. Δεν είναι έτοιμοι απέναντι σε όλα αυτά ούτε οι έφηβοι ούτε οι ενήλικοι. Ας το καταλάβουμε: δεν ξέρουμε. Γι’ αυτό έχει σημασία η σχέση καλού συναισθηματικού δεσμού, η συνθήκη ανοιχτής επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ ανηλίκων και ενηλίκων.

9.Ποιο θεωρείτε εσείς οι ειδικοί, δύσκολο παιδί/έφηβο;

Εκείνον που δεν βρίσκει ούτε ένα «φιλαράκι μετά τα μπαρ και τα ξενύχτια». Τον μοναχικό, τον απομακρυσμένο, εκείνον που δεν εμπνέει ούτε το ενδιαφέρον ούτε τη φροντίδα ενηλίκων και ανηλίκων. Αυτοί, οι έφηβοι-μόνοι, πάνε προς την κατάθλιψη ή πάνε προς τη βία. Και χρειάζονται προσοχή και φροντίδα. Είτε δε μας ενοχλούν, όπως οι πρώτοι, είτε μας βάζουν σε σκέψεις να τους «στείλουμε στο αυτόφωρο» όπως οι δεύτεροι.

10.Ποια είναι τα σημαντικότερα αλλά και πιο δύσκολα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι έφηβοι σύμφωνα με τη δική σας εμπειρία;

Μπερδεμένους γονείς και απροετοίμαστους εκπαιδευτικούς. Και αυτοί συναπαρτίζουν, αν το σκεφτεί κανείς καλύτερα, την κοινωνία που έχει την ευθύνη για την γονεϊκή και σχολική παιδαγωγική. Και αυτός, ο τρόπος που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, δεν υπηρετεί την ανάγκη των παιδιών – αγωνίζεται να υπηρετήσει τις ανάγκες, τις προτεραιότητες και, τελικά, τις νευρώσεις των ενηλίκων.

11.Υπάρχει ένας χρυσός κανόνας που λειτουργεί συνήθως σε αυτές τις σχέσεις, των ενηλίκων με τους έφηβους;

Ναι. Είναι ο κανόνας της εμπιστοσύνης· στις δυνάμεις μας, πρώτα, και στις δυνάμεις του παιδιού. Από την καλλιέργεια αυτής της εμπιστοσύνης βγαίνει η ανθρώπινη ισοτιμία μεταξύ ενηλίκου και ανηλίκου (όχι ισότητα, ούτε ομοιότητα), η ευθεία και ανοιχτή επικοινωνία, η αίσθηση ότι το παιδί μαθαίνει από τον γονιό, αλλά και ο γονιός μαθαίνει από το παιδί, η ανάπτυξη σχέσης συναισθηματικού δεσμού, που έχει τη δύναμη να συνεχιστεί ως την ηλικία που οι γονείς θα είναι οι αδύναμοι και εξαρτημένοι και τα παιδιά οι δυνατοί.